گیاهان دارویی یكی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند كه در صورت شناخت علمی، كشت، توسعه و بهره برداری صحیح می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیر نفتی داشته باشند. رویكرد جهانی به استفاده از گیاهان دارویی و تركیبهای طبیعی در صنایع دارویی، آرایشی _ بهداشتی و غذایی و بدنبال آن توجه مردم، مسئولین و صنایع داخلی به استفاده از گیاهان دارویی و معطر نیاز مبرم به تحقیقات پایه ای و كاربردی وسیعی را در این زمینه نمایان می سازد. (امیدبیگی،1376)

سطح زیر كشت سیر در ایران متغیر بوده و در سالهای اخیر حدود 18000-14700 هکتار با میانگین تولید 8-6 تن در هكتار گزارش شده است. استان همدان از جمله مناطق مستعد كشت سیر در ایران است كه تاریخ كاشت مرسوم ان در منطقه همدان بین 15 الی 30 آبان ماه می باشد كه با توجه به تاریخ برداشت سیر در منطقه كه بین 20 الی 30 تیر ماه می باشد امكان كشت دوم نیز مهیا می باشد. سطح زیر كشت سیراستان همدان در سال زراعی 86-1385 حدود 2852 هکتار و میزان تولید استان 24319 تن و میانگین عملكرد آن 9 تن در هكتار بود . علت عملكرد بالاتر سیر در این استان نسبت به میانگین كشور پوشش مناسب برف بر روی محصول در زمستان می باشد. از سوی دیگر بارندگی كافی در بهار و دمای مطلوب روز و شبهای خنك در تابستان كه موجب رشد مطلوب سیر در همدان می گردد از عوامل این برتری می باشد .(Nosrati, 2004) سیر سفید همدان دارای ده توده محلی می باشد كه در بین این توده ها بر اساس سلكسیون منفی شدید و گزینش تك بوته های برتر، توده علی آباد برتری نسبی از خود نشان داد

.(Abadi et at., 2009)

یكی از مهمترین عوامل مدیریت زراعی موثر بر عملكرد و دیگر خصوصیات زراعی تاریخ كاشت می باشد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

آزمایشات انجام گرفته در خصوص زمان كاشت حاكی از آن است كه در تاریخ كاشت های مناسب حداكثر عملكرد به دست می آید، زیرا با توجه به رطوبت مناسب خاك و درجه حرارت مطلوب گیاه از رشد بهتری برخوردار می گردد (.(Khajehpour, 1992

تاریخ كاشت سیر در یک منطقه بایستی طوری تنظیم شود كه حداقل شیوع آفات مكنده را در مرحله رشد گیاه که در حال سیر بندی است داشته باشیم . بهترین روش مبارزه با آفات سیراجرای اصول بهزراعی مانند كشت به موقع وكاشت ارقام مقاوم و زودرس می باشد.(Khajehpour, 1992)

با تأخیر در كاشت و كوتاه شدن دوره رشد در نهایت عملكرد به طورمعنی داری كاهش یابد.

تاریخ كاشت مطلو ب بستگی به رقم، منطقه، تراكم و شرایط محیطی دارد. برخی محققین معتقدند در تاریخهای مختلف كاشت شرایط محیطی مانند طول دوره رشد، طول روز، دما وعواملی مانند رطوبت قابل دسترس با یكدیگرتفاوت دارند، به علاوه كاهش رشد رویشی باعث كاهش عملكرد در كشت دیر هنگام

می شود . تاریخ كاشت بر تمام شاخص ها از جمله عملكرد سیر، شاخص برداشت، ارتفاع گیاه و تعداد برگ تأثیر معن ی داری می گذارد .

تأخیر در كاشت موجب كاهش دوره رشد و كاهش شاخص سطح برگ، كاهش وزن خشك و سرعت رشد محصول می گردد.

كاشت به هنگام، موجب افزایش ماده خشك می شود زیرا تکمیل پوشش گیاهی و جذب نور بیشتر و روند تجمع مواد فتوسنتزی تسریع می گردد و گیاه بهتر می تواند از منابع محیطی موجود بهره ببرد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

به عقیده پولر و سایمون (Pooler and Simon, 1998) در كشت پائیزه تجمع ماده خشك افزایش می یابد و در كشت بهاره تجمع ماده خشك كاهش می یابد . در گزارش

گیاهان دارویی یكی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند كه در صورت شناخت علمی، كشت، توسعه و بهره برداری صحیح می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیر نفتی داشته باشند. رویكرد جهانی به استفاده از گیاهان دارویی و تركیبهای طبیعی در صنایع دارویی، آرایشی _ بهداشتی و غذایی و بدنبال آن توجه مردم، مسئولین و صنایع داخلی به استفاده از گیاهان دارویی و معطر نیاز مبرم به تحقیقات پایه ای و كاربردی وسیعی را در این زمینه نمایان می سازد. (امیدبیگی،1376)

سطح زیر كشت سیر در ایران متغیر بوده و در سالهای اخیر حدود 18000-14700 هکتار با میانگین تولید 8-6 تن در هكتار گزارش شده است. استان همدان از جمله مناطق مستعد كشت سیر در ایران است كه تاریخ كاشت مرسوم ان در منطقه همدان بین 15 الی 30 آبان ماه می باشد كه با توجه به تاریخ برداشت سیر در منطقه كه بین 20 الی 30 تیر ماه می باشد امكان كشت دوم نیز مهیا می باشد. سطح زیر كشت سیراستان همدان در سال زراعی 86-1385 حدود 2852 هکتار و میزان تولید استان 24319 تن و میانگین عملكرد آن 9 تن در هكتار بود . علت عملكرد بالاتر سیر در این استان نسبت به میانگین كشور پوشش مناسب برف بر روی محصول در زمستان می باشد. از سوی دیگر بارندگی كافی در بهار و دمای مطلوب روز و شبهای خنك در تابستان كه موجب رشد مطلوب سیر در همدان می گردد از عوامل این برتری می باشد .(Nosrati, 2004) سیر سفید همدان دارای ده توده محلی می باشد كه در بین این توده ها بر اساس سلكسیون منفی شدید و گزینش تك بوته های برتر، توده علی آباد برتری نسبی از خود نشان داد

.(Abadi et at., 2009)

یكی از مهمترین عوامل مدیریت زراعی موثر بر عملكرد و دیگر خصوصیات زراعی تاریخ كاشت می باشد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

آزمایشات انجام گرفته در خصوص زمان كاشت حاكی از آن است كه در تاریخ كاشت های مناسب حداكثر عملكرد به دست می آید، زیرا با توجه به رطوبت مناسب خاك و درجه حرارت مطلوب گیاه از رشد بهتری برخوردار می گردد (.(Khajehpour, 1992

تاریخ كاشت سیر در یک منطقه بایستی طوری تنظیم شود كه حداقل شیوع آفات مكنده را در مرحله رشد گیاه که در حال سیر بندی است داشته باشیم . بهترین روش مبارزه با آفات سیراجرای اصول بهزراعی مانند كشت به موقع وكاشت ارقام مقاوم و زودرس می باشد.(Khajehpour, 1992)

با تأخیر در كاشت و كوتاه شدن دوره رشد در نهایت عملكرد به طورمعنی داری كاهش یابد.

تاریخ كاشت مطلو ب بستگی به رقم، منطقه، تراكم و شرایط محیطی دارد. برخی محققین معتقدند در تاریخهای مختلف كاشت شرایط محیطی مانند طول دوره رشد، طول روز، دما وعواملی مانند رطوبت قابل دسترس با یكدیگرتفاوت دارند، به علاوه كاهش رشد رویشی باعث كاهش عملكرد در كشت دیر هنگام

می شود . تاریخ كاشت بر تمام شاخص ها از جمله عملكرد سیر، شاخص برداشت، ارتفاع گیاه و تعداد برگ تأثیر معن ی داری می گذارد .

تأخیر در كاشت موجب كاهش دوره رشد و كاهش شاخص سطح برگ، كاهش وزن خشك و سرعت رشد محصول می گردد.

كاشت به هنگام، موجب افزایش ماده خشك می شود زیرا تکمیل پوشش گیاهی و جذب نور بیشتر و روند تجمع مواد فتوسنتزی تسریع می گردد و گیاه بهتر می تواند از منابع محیطی موجود بهره ببرد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

به عقیده پولر و سایمون (Pooler and Simon, 1998) در كشت پائیزه تجمع ماده خشك افزایش می یابد و در كشت بهاره تجمع ماده خشك كاهش می یابد . در گزارش واترر(Waterer, 2001) مقایسه كاشت پائیزه و بهاره ازنظر رشد گیاه و كارائی مصرف آب نشان داد كارائی مصرف آب در كشت پائیزه نسبت به بهاره افزایش داشته است . كاشت سیر در فصل بهار در مقایسه با كاشت پائیز 16% كاهش عملكرد داشت و عملكرد كل و قابل فروش در كشت پائیزه دو برابر كشت بهاره بود و بر این اساس كشت پائیزه سیر توصیه می شود .

در آزمایشی كه در منطقه بیانكو پیشاور پاكستان توسط جمروز و همكاران (Jamroz et al, 2002) انجام شد چهار تاریخ كاشت اول نوامبر (11 آبان) ، 15 نوامبر (25 آبان) ، 30 نوامبر (10 آذر) و 15 دسامبر (25 آذر) مورد آزمایش قرار گرفت و نتایج نشان داد بیشترین عملكرد از تاریخ كاشت 15 نوامبر (25 آبان) حاصل گردید . در ایالت كالیفرنیای آمریكا سیر در اوایل پائیز (سپتامبر یا اوایل اكتبر ) كاشته می شود و نتایج بدست آمده از این منطقه نشان می دهد كه عملكرد بالا با كشت زود هنگام پائیزی ارتباط دارد.

كاشت سیر در اواخر زمستان (فوریه یا مارس) می تواند تحت شرایط ویژه ای در مناطق سردسیر انجام گیرد . در این نوع كشت رشد و تحریک سرمایی باید به اندازه كافی باشد و گرنه این كاشت دیر هنگام سبب تولید سیر به نحو مناسب نمی شود چون كه ممكن است بوته ها سرمای مورد نیاز زمستانه جهت سیربندی را دریافت ننمایند ( .(Rabinowitch, 1999

در آزمایشی كه در كشور استونی توسط مادیسا و مایدمور ((Madisa and Midmore, 2002انجام شد دو واریته سیر در شش تاریخ كاشت با فاصله ده روز در پائیز از اول سپتامبر تا اواخر نوامبر كشت شدند . در طول دوره رشد، میزان خسارت زمستانه، صفات رویشی گیاه (تعداد برگها، ارتفاع گیاه و قطر ساقه گیاه) عملكرد و كیفیت آن اندازه گیری شد . نتایج نشان داد كه تاریخ كاشت 15 سپتامبر تا 15 اكتبر در صورتی كه میانگین دمای روزانه بطور ثابت زیر صفر درجه باقی بماند بالاترین عملكرد را خواهد داشت.

كاشت با تراكم مطلوب و زمان مناسب یكی از روش های زراعی افزایش عملكرد محصول در واحد سطح است.(Sarmadnia and Koucheki,2001) اتو (Etho, 2001) گزارش کرده است یکی از عوامل موثر در عمق ریشه زایی و حجم ریشه نیز تراكم بوته است، تعداد برگ و ارتفاع گیاه نیز همبستگی مثبتی با هم دارند. كاتاهیرا و موتومورا ((Ktahira and Motomura 1999 معتقدند تراكم بوته در واحد سطح می تواند بر تعداد برگها تأثیر داشته و با افزایش تراكم و فاصله گرفتن از تراكم مطلوب، تعداد شاخه های فرعی گیاه و در نتیجه تعداد برگ كاهش می یابد. از سوی دیگر با افزایش تراكم بوته كارائی مصرف آب بالا می رود، با توجه به اثركارائی مصرف آب در افزایش محصول برای دستیابی به یک عملكرد بالا، تراكم های بالا در حد مطلوب مورد نیاز است.

با توجه به اهمیت كشت سیر در استان همدان این تحقیق به مدت دو سال به منظور تعیین مناسب ترین تاریخ و تراکم كاشت سیر سفید همدان انجام شد.

با توجه به اینکه در رابطه با تاریخ کاشت و تراکم مطلوب اکوتیپ های گیاه سیر در منطقه دامغان اطلاعات چندانی وجود ندارد لذا به نظر می رسد انجام تحقیقات در این زمینه می تواند سبب افزایش کمی و کیفی محصول در منطقه گردد. لذا هدف از این مطالعه بررسی اثرات تاریخ کاشت و تراکم بوته بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه سیر می باشد.

 واترر(Waterer, 2001) مقایسه كاشت پائیزه و بهاره ازنظر رشد گیاه و كارائی مصرف آب نشان داد كارائی مصرف آب در كشت پائیزه نسبت به بهاره افزایش داشته است . كاشت سیر در فصل بهار در مقایسه با كاشت پائیز 16% كاهش عملكرد داشت و عملكرد كل و قابل فروش در كشت پائیزه دو برابر كشت بهاره بود و بر این اساس كشت پائیزه سیر توصیه می شود .

در آزمایشی كه در منطقه بیانكو پیشاور پاكستان توسط جمروز و همكاران (Jamroz et al, 2002) انجام شد چهار تاریخ كاشت اول نوامبر (11 آبان) ، 15 نوامبر (25 آبان) ، 30 نوامبر (10 آذر) و 15 دسامبر (25 آذر) مورد آزمایش قرار گرفت و نتایج نشان داد بیشترین عملكرد از تاریخ كاشت 15 نوامبر (25 آبان) حاصل گردید . در ایالت كالیفرنیای آمریكا سیر در اوایل پائیز (سپتامبر یا اوایل اكتبر ) كاشته می شود و نتایج بدست آمده از این منطقه نشان می دهد كه عملكرد بالا با كشت زود هنگام پائیزی ارتباط دارد.

كاشت سیر در اواخر زمستان (فوریه یا مارس) می تواند تحت شرایط ویژه ای در مناطق سردسیر انجام گیرد . در این نوع كشت رشد و تحریک سرمایی باید به اندازه كافی باشد و گرنه این كاشت دیر هنگام سبب تولید سیر به نحو مناسب نمی شود چون كه ممكن است بوته ها سرمای مورد نیاز زمستانه جهت سیربندی را دریافت ننمایند ( .(Rabinowitch, 1999

در آزمایشی كه در كشور استونی توسط مادیسا و مایدمور ((Madisa and Midmore, 2002انجام شد دو واریته سیر در شش تاریخ كاشت با فاصله ده روز در پائیز از اول سپتامبر تا اواخر نوامبر كشت شدند . در طول دوره رشد، میزان خسارت زمستانه، صفات رویشی گیاه (تعداد برگها، ارتفاع گیاه و قطر ساقه گیاه) عملكرد و كیفیت آن اندازه گیری شد . نتایج نشان داد كه تاریخ كاشت 15 سپتامبر تا 15 اكتبر در صورتی كه میانگین دمای روزانه بطور ثابت زیر صفر درجه باقی بماند بالاترین عملكرد را خواهد داشت.

كاشت با تراكم مطلوب و زمان مناسب یكی از روش های زراعی افزایش عملكرد محصول در واحد سطح است.(Sarmadnia and Koucheki,2001) اتو (Etho, 2001) گزارش کرده است یکی از عوامل موثر در عمق ریشه زایی و حجم ریشه نیز تراكم بوته است، تعداد برگ و ارتفاع گیاه نیز همبستگی مثبتی با هم دارند. كاتاهیرا و موتومورا ((Ktahira and Motomura 1999 معتقدند تراكم بوته در واحد سطح می تواند بر تعداد برگها تأثیر داشته و با افزایش تراكم و فاصله گرفتن از تراكم مطلوب، تعداد شاخه های فرعی گیاه و در نتیجه تعداد برگ كاهش می یابد. از سوی دیگر با افزایش تراكم بوته كارائی مصرف آب بالا می رود، با توجه به اثركارائی مصرف آب در افزایش محصول برای دستیابی به یک عملكرد بالا، تراكم های بالا در حد مطلوب مورد نیاز است.

با توجه به اهمیت كشت سیر در استان همدان این تحقیق به مدت دو سال به منظور تعیین مناسب ترین تاریخ و تراکم كاشت سیر سفید همدان انجام شد.

با توجه به اینکه در رابطه با تاریخ کاشت و تراکم مطلوب اکوتیپ های گیاه سیر در منطقه دامغان اطلاعات چندانی وجود ندارد لذا به نظر می رسد انجام تحقیقات در این زمینه می تواند سبب افزایش کمی و کیفی محصول در منطقه گردد. لذا هدف از این مطالعه بررسی اثرات تاریخ کاشت و تراکم بوته بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه سیر می باشد.