انیسون یا بادیان رومی یکی از گیاهان مهم دارویی است که دارای استفاده‌های مختلفی در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی می‌باشد. تولید جهانی محصول این گیاه همراه با انیسون ستاره‌ای و رازیانه در سال 2000 در سطح زیر کشتی برابر با 505645 هکتار، 295824 کیلوگرم بوده است (Faostat, 2000).

با اینکه مواد مؤثره گیاهی با هدایت فرایندهای ژنتیکی ساخته می‌شوند ولی عوامل محیطی نیز تأثیر بسزایی بر روی کمیت و کیفیت آنها دارند ( عزیزی، 1377).

آب یکی از عوامل محیطی است که تأثیر عمده‌ای در رشد و نمو و میزان مواد مؤثره‌ی گیاهان دارویی دارد (Charles et al., 1990). مقادیر کم آب در جریان تولید گیاهان، می‌تواند صدمات سنگینی بر رشد و نمو و همچنین بر مواد مؤثره دارویی گیاهان وارد نماید (امیدبیگی، 1380).

کشور ما در بخشی از کره زمین قرار گرفته که در بسیاری از نقاط آن نزولات جوی نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی را تأمین نمی‌کنند (Hassani, 2003 ; Hassani and Omidbaigi, 2006). از طرف دیگر، روند دقیق ساخت اسانس در گیاهان هنوز به خوبی مشخص نشده است، ولی اسانس‌ها به طور کلی بازمانده‌های ناشی از فرایندهای اصلی متابولیسم گیاهان، به ویژه در پاسخ به تنش وارد شده به گیاه محسوب می‌شوند (Hassani and Omidbaigi, 2006). پژوهش‌های وسیعی در رابطه با اثر تنش خشکی بر روی محصولات زراعی انجام گرفته است، ولی در رابطه با واکنش گیاهان دارویی و معطر در شرایط تنش آبی بررسی‌های کم‌تری صورت گرفته است. بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی اثر تنش خشکی بر روی عملکرد و برخی صفات کیفی سه اکوتیپ گیاه دارویی انیسون انجام گرفت.

کلیات

1-1- خاستگاه و پراکنش

منشأ انیسون سواحل شرقی دریای مدیترانه، مصر و آسیای صغیر گزارش شده است.گونه‌هایی از این جنس در بعضی جزایر دریای اژه به طور خودرو می‌رویند (امیدبیگی، 1385). در ایران این گیاه در نواحی شمال غربی از جمله تبریز و در نواحی جنوب غربی کشور می‌روید (توکلی و صداقت، 1379). انیسون همه ساله در سطح وسیعی در اسپانیا، بلغارستان، ایتالیا، ترکیه، هند، ژاپن، چین و رومانی کشت می‌شود (امیدبیگی، 1385).

1-2- رده‌بندی و مشخصات گیاهی

1-2-1- رده‌بندی

انیسون یا بادیان رومی یا رازیانه رومی با اسم علمی Pimpinella anisum متعلق به تیره Apiaceae راسته Apiales است. از این جنس حدود 150 گونه در آسیا و آفریقا می‌روید. انیسون گیاهی است دیپلوئید (2n=22) که منشأ آن نواحی شرقی مدیترانه گزارش شده است (امیدبیگی، 1385).

خرید فایل متن کامل این پایان نامه :

1-2-2- مشخصات گیاه شناسی

انیسون گیاهی علفی، یک‌ساله دارای ریشه راست دوکی شکل با انشعابات باریک است که طول ریشه 20 تا 30 سانتی‌متر است. ساقه انیسون مستقیم و استوانه‌ای شکل است. ساقه کم و بیش کرک‌دار و در طول شیاردار است (زمان، 1376). ارتفاع گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 30 تا 70 سانتی‌متر می‌باشد. برگ‌ها به طور متناوب در طول ساقه پراکنده‌اند. این گیاه سه نوع برگ دارد. برگ‌هایی که در قسمت تحتانی ساقه قرار گرفته‌ و دمبرگ تقریبا بلندی دارند. این برگ‌ها کم و بیش تخم مرغی شکل یا به شکل قلب می‌باشند. برگ‌های قسمت میانی ساقه دمبرگ کوچکتری دارند در حالی که برگ‌های ناحیه فوقانی ساقه باریک‌ترند و انشعاب‌های بیشتری داشته و معمولا سه شاخه‌اند. این برگ‌ها فاقد دمبرگ می‌باشند (امیدبیگی، 1385). گل‌ها کوچک و سفید رنگ که در انتهای ساقه اصلی و فرعی در چتر مرکب ظاهر می‌شوند، پایه چتر اصلی آن فاقد براکته‌های اصلی و یا به ندرت دارای 2 تا 3 براکته، ولی پایه چترهای فرعی فاقد براکته‌ها کوچک است. هر گل دارای 5 کاسبرگ کوچک (گاهی فاقد کاسبرگ)، 5 گلبرگ سفید بیضوی و 5 پرچم بلندتر از گلبرگ‌هاست. گل آذین مرکب از چندین چتر است که از صفات مشخص این تیره است و شامل 10 تا 15 چترک است (صمصام شریعت و معطر، 1364). شکل1-1 اندام‌های مختلف این گیاه را نشان می‌دهد. گل‌های سفید و کوچک انیسون در اواخر بهار اوایل تابستان (خرداد و تیر) ظاهر می‌شوند (امیدبیگی، 1385).

 گرده افشانی گل‌ها توسط حشرات انجام می‌گردد. در تحقیقی گزارش شده است زمانیکه گرده‌افشانی در انیسون آزاد باشد و عمل گرده افشانی توسط حشرات بویژه زنبور عسل انجام گیرد عملکرد بذر و اسانس آن به حداکثر ‌می‌رسد و هر چه تعداد حشرات بیشتر باشد، عملکرد نیز افزایش می‌یابد (Randhawa et al., 1992). میوه انیسون فندوقه دوتایی، کوچک، بیضوی شکل یا گلابی شکل به طول 3 تا 5 میلی‌متر و عرض آن 5/1 تا 5/2 میلی‌متر است و به رنگ‌های سبز مایل به خاکستری یا قهوه‌ای مایل به خاکستری و یا زرد مایل به سبز است (زرگری، 1379 ؛ توکلی و صداقت، 1379). بر روی آن 5 خط طولی مشخص دیده می‌شود. میوه‌های این گیاه شباهت زیادی به میوه‌های گیاه شوکران که گیاه بسیار سمی است دارد (امیدبیگی، 1385). همه قسمت‌های میوه از تارهای ریز و فراوانی پوشیده شده است. میوه معطر و کم و بیش تند مزه و وزن هزار دانه آن 1 تا 4 گرم است. بذر آن در طول ماه‌های مرداد و شهریور می‌رسند (توکلی و صداقت، 1379). در برش عرضی میوه این گیاه، به ترتیب ازخارج به داخل، قسمت‌های مختلف زیر در هر یک از دو مریکارپ مشاهده می‌‌شود: بشره نازک و ناهموار که سطح میوه را از خارج می‌پوشاند و پوشیده از تارهای فیبر ترشحی کوتاه و یک سلول با ظاهری مخروطی شکل است در داخل قسمت متورم این تارها غالبا یک بلور کوچک اکسالات دیده می‌شود (زرگری، 1372). در زیر بشره، یک ردیف سلول مسطح و در زیر آن، چند ردیف سلول چند وجهی پارانشیمی جای دارد که در محل برجستگی‌های سطح میوه، دسته‌ های چوب – آبکش قرار می‌گیرند. در ناحیه‌ای که در واقع میان‌بر میوه است، حفره‌های ترشحی متعددی مشاهده می‌گردد. در زیر ناحیه اخیر درون‌بر میوه مرکب از یک لایه سلول مکعبی شکل دیده می‌شود که در اطراف سلول‌های پارانشیمی اندوخته‌دار قرار دارد. قسمت مورد استفاده این گیاه میوه آن است. میوه‌های این گیاه به صورت غیر یکنواخت می‌رسند (امیدبیگی، 1385Vasyata et al., ; 1984). در انیسون مواد مختلفی وجود دارد که در جدول1-1 مقادیر در 10 گرم بذر آن نشان داده شده. انرژی حاصل از مصرف 100 گرم بذر آن برابر 337 کالری (معادل 1412 کیلوژول) است (Hecht, 1978).