1-1- اهمیت گیاهان دارویی
مواد موثره ترکیباتی هستند که در برخی گیاهان ساخته می شوند و تاثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجودات زنده بر جا میگذارند. این گیاهان برای مداوای برخی از بیماریها مورد استفاده قرار میگیرند. مواد فعال مذکور در طی یک سلسله فرایندهای ویژه و پیچیده بیوشیمیایی، به مقدار بسیار کم- معمولاً کمتر از وزن خشک گیاه ساخته میشوند و به متابولیتهای ثانوی نیز معروفند. کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، صرفاً به خاطر استفاده از مواد موثره آنها صورت میگیرد. اساسا از گیاهان حاوی مواد موثره استفادههای مختلفی به عمل می آید و این گیاهان به سه گروه اصلی شامل: گیاهان دارویی، گیاهان ادویهای و گیاهان عطری طبقه بندی میشوند. گاهی اوقات از یک گیاه به تنهایی میتوان هر سه استفاده را نمود (امید بیگی، 1384).
بعد از جمع آوری گیاهان دارویی، اندامهای جمعآوری شده را باید تحت تاثیر عملیات مناسبی قرار داد تا به صورت قابل استفاده درآید(خشک کردن، استخراج ماده موثره، بسته بندی و …). در حال حاضر استفاده از مواد موثره گیاهان دارویی در صنایع غذایی، رشد روز افزونی پیدا نموده است. اگرچه استفاده از مواد مذکور در صنایع غذایی از گذشته معمول بوده، ولی اکنون در صنایع نوپای نوشابه سازی، کنسروسازی، شیرینی سازی و … از مواد موثره گیاهان دارویی برای بهتر شدن طعم و بو و رنگ محصولات در سطح دقیقتر و حساب شدهتری استفاده می شود. تقسیم بندی مواد موثره ( دارویی) گیاهان که امروزه نیز مورد تایید میباشد، شامل چهار گروه اصلی آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، روغنهای فرار و سایر مواد موثره است. منظور از سایر مواد موثره، ترکیباتی چون مواد تلخ، فلاونها، فلاونوئیدها ، موسیلاژها (و کربوهیدراتهای خاص مشابه آنها)، ویتامینها، تاننها، اسید سالیسیلیک (و اسید های خاص مشابه آن) و بالاخره ترکیبات دیگر امثال آن است که به دلیل نا همگونی و گستردگی ساختمانهای شیمیایی، در سه گروه قبلی جای نمیگیرند (امید بیگی، 1384).
امروزه با پیشرفتهای حاصل در شیمی آلی و تحولات چشمگیر در روشهای استخراج، تخلیص و تعیین ساختمان تركیبات طبیعی گیاهان، ارزشداروهای حاصل از منابع گیاهی روز به روز آشكارتر شده است (والن، 2002). به طوری كه در حال حاضر حدود یک سوم تا نیمی از فرآورده های دارویی موجود در آمریكا دارای منشاء گیاهی هستند (کلارک، 1996). همچنین در انگلستان تولیدات گیاهی و مكملهای فراوانی به شكل سالم و بیخطر تولید شده است (کورنز، 2004). مطالعات نشان میدهد كه تمایل زیاد،
خرید فایل متن کامل این پایان نامه :
به استفاده از این داروها جهت درمان بیماریها، به علت عوارض پایینتر این داروها نسبت به داروهای شیمیایی است (کوان، 1999).
در كشور ایران نیز، بعلت تنوع آب و هوایی و داشتن شرایط اكولوژی منحصر به فرد زمینه رشد و نمو گیاهان حاوی مواد مؤثره و داروئی فراهم است. یکی از این گیاهان Eryngium Caucasicum است که نام محلی آن در استان گلستان زوله یا زولنگ میباشد این گیاه از دیر باز مورد توجه بومیان این منطقه قرار گرفته است.
1-2-گیاه شناسی زولنگ
گیاه زولنگ با نام علمی Eryngium caucasicum ، از راسته آرالیالها [1]( امید بیگی، 1384) و تیره جعفری[2] یا چتریان[3] می باشد ( مظفریان، 1382؛ قهرمان، 1372). سرزمین ایران از مراکز اصلی تجمع و پراکنش انواع بیشماری از گیاهان تیره اومبلیفر (جعفری) است که تقریبا بیش از 100 جنس با گونه های بسیار در آن انتشار دارند ( قهرمان، 1372).
اغلب گونه های تیره چتریان یک ساله، دو ساله یا چند ساله میباشند. گل آذین به شکل چتر است. برگها غیرمتقابل، بی زبانه و دارای بریدگیهای عمیق میباشند که در قاعده دارای غلاف هستند. اندامهای گل مضربی از پنج و از ناحیه پائینی تخمدان دو برچه چسبیده به هم نمو مینمایند. پس از نمو، برچهها از هم جدا میشوند و میوه به صورت فندقه دو قسمتی تشکیل میگردد ( امید بیگی، 1384).
این گیاهان عمدتاً در نواحی معتدل میرویند و در طول رویش به آب فراوان نیاز ندارند. ساقه برخی گیاهان متعلق به این تیره طویل میباشد. با وجود اینکه برخی دیگر از این گونه ها در زمینهای شور میرویند، گونه های دیگری زندگی آبزی را برگزیدهاند ( امید بیگی، 1384) .
جنس ارنجیوم[4] گیاهانی غالباً پایا هستند. گلها در چترهای بدون پرتو به صورت کپههای محصور در گریبانی متشکل از برگکهای بلند و خارمانند مجتمعاند. همه گلها نر ماده، بدون دمگل و شامل کاسهای با 5 دندانه نوکتیز و و جامی متشکل از گلبرگهای ایستاده است که در بالا و انتها به هم میچسبند. میوه تخم مرغی، پولک دار یا تکمهای، فاقد پره و مجرای ترشح کنندهاند. کارپوفور[5] دو بخشی و به فندقه چسبیده است. این جنس در ایران 9 گونه دارد که در تهران و اطراف آن، غرب، شمال (گیلان و مازندران)، نواحی جنوبی (بلوچستان و غیره) میرویند (قهرمان،1372) .
ارنجیوم بزرگترین و تقریباً پیچیدهترین جنس خانواده چتریان است و حدود 250 گونه دارد. در نواحی معتدل هر قاره پراکنده شده است، به طوری که پراکندگی گونه ها در میان دو نیم کره شرقی و غربی بطور نامنظمی وسعت یافته که در هر نیم کره دو مرکز مشخص شده است : مکزیک مرکزی – غربی و آمریکای مرکزی- شمال شرقی (برزیل جنوبی، آرژانتین شمالی و اوروگوئه)، و غرب مدیترانه و جنوب غربی آسیا (تورمل، 1948 و 1949) حدود دو سوم گونه های آن در شمال، مرکز و جنوب آمریکا پراکنده شده است. ارنجیوم به راحتی از جنسهای خانواده آپیاسه از طریق شکل سرگل و تک برگچه های هر گل قابل تشخیص است، به طوری که این جنس از نظر شکل تنوع زیادی دارد. برخی از گونه ها روی زمین خوابیده و فقط چند سانتیمتر طول دارند و بعضی دیگر به صورت قائم و ایستادهاند. اکثر گونه ها، گیاهی پایا هستند. تعدادی از آنها نیز چوبی بوده، این گیاهان ممکن است برگهای ساقه بلند و یا بدون ساقه داشته باشند، همچنین تیغههای جدا جدا، یکپارچه، لبه پوشیده از خار، دارای برگ در دو سوی دمبرگ شبیه برگ نخل یا به شکل پر و براکتهای خاردار دارند (کارولینا و همکاران، 2008).
[یکشنبه 1400-05-10] [ 01:36:00 ق.ظ ]
|