پاكسازی مواد آلاینده از خاك،آب و هوا از طریق گیاهان،گیاه­پالایی گفته می­ شود.از این تكنولوژی و علم جدید امروزه جهت پاكسازی اكوسیستم­ها از موادآلاینده از جمله فلزات سنگین،شبه فلزات،مواد رادیواكتیو، علف­كش­ها و ئیدروكربن­های نفتی حلال­های كلره استفاده می شود.گیاهان مختلفی كه دارای توانایی جذب این آلاینده­ها هستند،اغلب از خانواده­هایAsteraceae ,Brassicaceae, Fabaceae Poaceaeو Amaranthaceae و گونه ­هایی از خانواده Solnaceae

آزمایش در قالب طرح کامل تصادفی با 6 سطح تیمار کادمیوم]صفر(شاهد)،1000،500،250،125،62.5 میلی مولار[ با چهار تکرار در گلخانه تحقیقاتی وآزمایشگاه­های ماهان کرمان انجام شد.مطالعه کروموزوم ­­های متافاز میتوزی از آنجا که بطور طبیعی اندازه کروموزوم­های این گونه کوچک است بررسی­ها نشان داد که کادمیوم اثری بر تعداد کروموزوم­ها نداشته و 2x=2n=24 می باشد واز طرفی مطالعه ژل پروتئین نیز مشخص کرد که کادمیوم نتوانسته برمیزان پروتئین­ها اثرمنفی بگذارد و مشخص شد که در غلظت­های 500و1000 میلی مولار نسبت به شاهد افزایش بیان پروتئین دیده شده است که این افزایش سطح پروتئین نقش حفاظتی برای سلول در حال تنش کادمیوم دارد.دراثبات توانایی جذب این گیاه بررسی جذب اتمی نیز مشخص کرد که میزان جذب کادمیوم در تاجریزی با افزایش غلظت تیمار­ها بصورت قابل توجهی افزایش داشته است.تنش کادمیوم به طور چشمگیری از میزان قندها گیاه کاسته است که این کاهش با توجه به بیش تجمع­دهنده بودن تاجریزی یک مکانیسم سازشی برای حفظ متابولیسم پایه سلول در برابر تنش کادمیوم بوده است.نتایج بررسی­های مورفولوژیکی نشان داد که کادمیوم بر طول ریشه و اندام هوایی این گیاه بی اثر بوده است(به دلیل عدم تاثیر بر کروموزوم های میتوزی در سلول هاس مریستمی انتها ی ریشه).اندازه ­گیری سطوح کلروفیل a,b، کلروفیل کل،کاروتنوئید نشان داد که تیمارها اثر معنی داری بر روی رنگریزه­ها نداشته اند،که این یافته­ ها همگی حاکی از این است که تاج­ریزی با دارا بودن توانایی جذب و تجمع فلز سنگین کادمیوم در خود می تواند گیاه مناسبی برای مطالعات گیاه­پالایی محسوب گردد.از جمله اهداف عملی و کاربردی این تحقیق می توان به بررسی میزان ظرفیت جذب کادمیوم توسط گیاه تاجریزی،تغییر احتمالی رفتار کروموزوم­ها در تقسیم میتوز تحت استرس،مطالعه و بررسی تغییرات احتمالی الگوی الکتروفورتیک پروتئین­های تحت تنش بیان شده درتاجریزی،بررسی توانایی رفع آلودگی­های عناصر سنگین از آب و خاک­های آلوده و احتمالا هوای آلوده_، به علت جذب و تجمع آسان کادمیوم و پتانسیل بالای کادمیوم در آلودگی محیط زیست اشاره کرد.

کلمات کلیدی:تاج­ریزی،گیاه­پالایی،کادمیوم،تقسیم میتوز،میزان­پروتئین

 1-1 تعریف فلزات سنگین

امروزه در اکثر کشور های صنعتی برای غلظت عناصر سنگین حد مجاز تعیین شده است. ولی به علت این که غلظت مجاز این عناصر در کشور های مختلف یکسان نبوده و دامنه تغییرات بین حداقل و حداکثر غلظت گاهی به 100 برابر هم می رسد، این مساله قابل تعمیم نیست. عناصر سنگین در رفتار بیوشیمیایی خود معمولاً از عناصر ضروری تقلید می کنند. مثلاً نیکل از کبالت، کادمیوم از روی، سرب از کلسیم و سلنیم از گوگرد تقلید می کنند.

1-2 منابع فلزات سنگین

این عناصر از دو راه کلی زیر به خاک وارد می شوند:

الف)هوادیدگی سنگ های معدنی

ب)فعالیت های انسانی

منایع آلاینده ناشی از فعالیت های انسان شامل موارد زیر است:

الف) ذوب و استخراج فلزات

ب) فعالیت های صنعتی

ج) رسوبات اتمسفری

د) فاضلاب ها

ه) فعالیت های کشاورزی مثل استفاده از آفت کش های حاوی فلزات سنگین، کود و مواد بهساز خاک و حشره کش ها

1-3 فلزات سنگین در خاك

فلزات سنگین در خاك تركیباتی طبیعی یا نتیجه‌ای از فعالیت انسان می‌باشند. مناطق معدنی غنی از فلزات، گداختن فلزات، آب فلز دادن، گاز حاصل از اگزوز، استفاده از سوخت‌های فسیلی، به كار بردن كودها و حشره‌كش ها و تولید فاضلاب شهری از مهم‌ترین فعالیت‌های انسان است كه خاك را با مقادیر زیادی از فلزات سمی آلوده می‌كند (براد [2]و همکاران، 1978 ؛ریچاردسون²، 1990).

1-3-1 فرم های فلزات در خاک (تسیر⁴ وهمکاران ، 1979)

پاكسازی مواد آلاینده از خاك،آب و هوا از طریق گیاهان،گیاه­پالایی گفته می­ شود.از این تكنولوژی و علم جدید امروزه جهت پاكسازی اكوسیستم­ها از موادآلاینده از جمله فلزات سنگین،شبه فلزات،مواد رادیواكتیو، علف­كش­ها و ئیدروكربن­های نفتی حلال­های كلره استفاده می شود.گیاهان مختلفی كه دارای توانایی جذب این آلاینده­ها هستند،اغلب از خانواده­هایAsteraceae ,Brassicaceae, Fabaceae Poaceaeو Amaranthaceae و گونه ­هایی از خانواده Solnaceae

آزمایش در قالب طرح کامل تصادفی با 6 سطح تیمار کادمیوم]صفر(شاهد)،1000،500،250،125،62.5 میلی مولار[ با چهار تکرار در گلخانه تحقیقاتی وآزمایشگاه­های ماهان کرمان انجام شد.مطالعه کروموزوم ­­های متافاز میتوزی از آنجا که بطور طبیعی اندازه کروموزوم­های این گونه کوچک است بررسی­ها نشان داد که کادمیوم اثری بر تعداد کروموزوم­ها نداشته و 2x=2n=24 می باشد واز طرفی مطالعه ژل پروتئین نیز مشخص کرد که کادمیوم نتوانسته برمیزان پروتئین­ها اثرمنفی بگذارد و مشخص شد که در غلظت­های 500و1000 میلی مولار نسبت به شاهد افزایش بیان پروتئین دیده شده است که این افزایش سطح پروتئین نقش حفاظتی برای سلول در حال تنش کادمیوم دارد.دراثبات توانایی جذب این گیاه بررسی جذب اتمی نیز مشخص کرد که میزان جذب کادمیوم در تاجریزی با افزایش غلظت تیمار­ها بصورت قابل توجهی افزایش داشته است.تنش کادمیوم به طور چشمگیری از میزان قندها گیاه کاسته است که این کاهش با توجه به بیش تجمع­دهنده بودن تاجریزی یک مکانیسم سازشی برای حفظ متابولیسم پایه سلول در برابر تنش کادمیوم بوده است.نتایج بررسی­های مورفولوژیکی نشان داد که کادمیوم بر طول ریشه و اندام هوایی این گیاه بی اثر بوده است(به دلیل عدم تاثیر بر کروموزوم های میتوزی در سلول هاس مریستمی انتها ی ریشه).اندازه ­گیری سطوح کلروفیل a,b، کلروفیل کل،کاروتنوئید نشان داد که تیمارها اثر معنی داری بر روی رنگریزه­ها نداشته اند،که این یافته­ ها همگی حاکی از این است که تاج­ریزی با دارا بودن توانایی جذب و تجمع فلز سنگین کادمیوم در خود می تواند گیاه مناسبی برای مطالعات گیاه­پالایی محسوب گردد.از جمله اهداف عملی و کاربردی این تحقیق می توان به بررسی میزان ظرفیت جذب کادمیوم توسط گیاه تاجریزی،تغییر احتمالی رفتار کروموزوم­ها در تقسیم میتوز تحت استرس،مطالعه و بررسی تغییرات احتمالی الگوی الکتروفورتیک پروتئین­های تحت تنش بیان شده درتاجریزی،بررسی توانایی رفع آلودگی­های عناصر سنگین از آب و خاک­های آلوده و احتمالا هوای آلوده_، به علت جذب و تجمع آسان کادمیوم و پتانسیل بالای کادمیوم در آلودگی محیط زیست اشاره کرد.

کلمات کلیدی:تاج­ریزی،گیاه­پالایی،کادمیوم،تقسیم میتوز،میزان­پروتئین

 1-1 تعریف فلزات سنگین

امروزه در اکثر کشور های صنعتی برای غلظت عناصر سنگین حد مجاز تعیین شده است. ولی به علت این که غلظت مجاز این عناصر در کشور های مختلف یکسان نبوده و دامنه تغییرات بین حداقل و حداکثر غلظت گاهی به 100 برابر هم می رسد، این مساله قابل تعمیم نیست. عناصر سنگین در رفتار بیوشیمیایی خود معمولاً از عناصر ضروری تقلید می کنند. مثلاً نیکل از کبالت، کادمیوم از روی، سرب از کلسیم و سلنیم از گوگرد تقلید می کنند.

1-2 منابع فلزات سنگین

این عناصر از دو راه کلی زیر به خاک وارد می شوند:

الف)هوادیدگی سنگ های معدنی

ب)فعالیت های انسانی

منایع آلاینده ناشی از فعالیت های انسان شامل موارد زیر است:

الف) ذوب و استخراج فلزات

ب) فعالیت های صنعتی

ج) رسوبات اتمسفری

د) فاضلاب ها

ه) فعالیت های کشاورزی مثل استفاده از آفت کش های حاوی فلزات سنگین، کود و مواد بهساز خاک و حشره کش ها

1-3 فلزات سنگین در خاك

فلزات سنگین در خاك تركیباتی طبیعی یا نتیجه‌ای از فعالیت انسان می‌باشند. مناطق معدنی غنی از فلزات، گداختن فلزات، آب فلز دادن، گاز حاصل از اگزوز، استفاده از سوخت‌های فسیلی، به كار بردن كودها و حشره‌كش ها و تولید فاضلاب شهری از مهم‌ترین فعالیت‌های انسان است كه خاك را با مقادیر زیادی از فلزات سمی آلوده می‌كند (براد [2]و همکاران، 1978 ؛ریچاردسون²، 1990).

1-3-1 فرم های فلزات در خاک (تسیر⁴ وهمکاران ، 1979)

الف) یون‌های فلزی آزاد و کمپلکس‌های فلزی محلول در محلول خاک.

ب) پیوند شده با بارهای منفی ترکیبات غیرآلی خاک در محل‌های تبادل یونی.

پ) باند شده به موادآلی خاک.

ت) رسوب با اکسیدها، هیدروکسیدها و کربنات‌ها.

ث) حضور در ساختمان کانی‌های سیلیکاتی.

فلزات فقط در حالت‌های الف و ب سریعاً توسط ریشه گیاهان جذب می‌شوند(لاسات⁵ 2000).

1-4 فلزات سنگین وگیاهان

به طور كلی در بین عناصر تشكیل دهنده یک گیاه فقط1% یا كمتر از آن را فلزات سنگین تشكیل می‌دهند. برخی از این فلزات از قبیل آهن، روی، مس، منگنز و نیكل برای رشد و متابولیسم گیاهان مورد نیاز هستند، در حالی كه تاكنون برای برخی دیگر از فلزات نظیر كادمیوم، سرب، آرسنیک و جیوه نقش زیستی شناسائی نشده است (ممون وهمکاران [3]،2001). بر اساس نقش فلزات در گیاهان می‌توان آن‌ ها را در یک یا تعدادی از گروه‌های زیر قرار‌داد (الووی[4]،1995):

1- فلزاتی كه در تركیب و ساختار گیاه وارد می‌شوند مانند كلسیم در پكتات كلسیم تیغه میانی.

2- فلزاتی كه برای فعالیت آنزیم‌ها مورد نیاز هستند مانند روی در فعالیت آنزیم آلدولاز.

3- فلزاتی كه جزء تركیب اساسی آنزیم‌ها و پروتئین‌های خاص هستند مانند مس در سیتوكروم اكسیداز و روی در الكل دهیدر‍وژناز.

1-5 سمیت فلزات سنگین در گیاهان

در حالی كه برخی از فلزات سنگین برای حیات ضروری هستند، معمولاً تجمع زیاد آن‌ ها در ارگانیسم‌‌های زنده سمی می‌باشد. غلظت‌های افزایش‌ یافته از فلزات سنگین ضروری و غیر ضروری در خاك معمولاً منجر به ایجاد علائم مسمومیت و ممانعت از رشد بیشتر گیاهان می‌گردد. به نظر می‌رسد كه علائم سمیت بواسطه گستره‌ای از روابط متقابل در سطح سلولی/ملكولی باشد (اسچه وهمکاران[5]، 1990). به طور كلی اثرات سمی فلزات سنگین بر گیاهان می‌تواند ناشی از دلایل زیر باشد (الووی، 1995):

الف- فلزات سنگینی از قبیل كادمیوم، سرب، مس، نقره و طلا باعث تغییر در نفوذ‌پذیری غشاء سلولی می‌شوند كه در نتیجه جذب و هموستازی یونی را برهم می‌زنند.

ب- برخی از كاتیون‌های فلزات سنگین مانند سرب، نقره و روی با گروه‌های سولفیدریل پروتئین‌ها (و از جمله آنزیم‌ها) پیوند ایجاد می‌كنند كه در نتیجه ساختار و عمل آن‌ ها را تخریب می‌نمایند.

ج- بعضی از فلزات سنگین به دلیل شباهت با یون‌های ضروری و به ویژه كاتیون‌ها برای اشغال محل‌های جذب با آن‌ ها به رقابت می‌پردازند بنابر‌این باعث كاهش جذب كاتیون‌های ضروری می‌شوند.

د- برخی از فلزات سنگینی مانند مولیبدن، سلنیم، آرسنیک و بور كه به صورت آنیون در خاك یافت می‌شوند جایگاه‌های گروه‌های ضروری نظیر گروه‌های فسفات و نیترات را اشغال نموده و بدین ترتیب به گیاه آسیب می‌رسانند.

ه- واكنش با فلزاتی از قبیل روی و بریلیم از طریق پیوند با گروه‌های فسفات و گروه‌های فعال ادنوزین تری فسفات(ATP) و ادنوزین دی فسفات(ADP) باعث ایجاد اختلال در گیاه می‌شوند.

اساس سمیت این فلزات اصولاً به علت توانائی یون‌های فلزی برای اتصال محكم به اتم‌های اكسیژن، ازت و سولفور است. این اتم‌ها به ویژه در ساختار پروتئین‌ها به فراوانی وجود داشته و عموماً تاثیر این فلزات بر روی ساختارهای پروتئینی به ویژه آنزیم‌ها است (شاو، 1989 ). به علاوه غلظت زیاد فلزات سنگین باعث تحریک تشكیل رادیكال‌های آزاد و گونه‌های اكسیژن فعال[6] می‌شود(دایتز و همکاران[7]،1999).

اثرات سمیت فلزات سنگین به طور كلی شامل: ممانعت از جوانه‌زدن بذر، ممانعت از جوانه‌زدن دانه گرده و رشد لوله‌گرده، ممانعت از رشد و نمو گیاهان، ایجاد ناهنجاری‌های سیتوژنتیک در گیاهان، تخریب بسیاری از پروسه‌های بیوشیمیائی و فیزیولوژیكی شامل آسیب به غشاء‌های سلولی، كاهش تنفس، تجزیه پروتئین‌ها، آسیب به دستگاه فتوسنتزی و ممانعت از سرعت فتوسنتز، اثر بر فعالیت برخی از آنزیم‌ها و ایجاد پراُكسیداسیون لیپید می‌باشد (لونت وهمکاران، 2005 اردی وهمکاران 2002)[8].

1-6 عوامل موثر بر جذب فلزات سنگین

فلزات سنگین موجود در خاك عمدتاً از طریق جذب توسط ریشه به داخل گیاه وارد می‌شوند.گزارش شده است كه عوامل متعددی در جذب عناصر از طریق ریشه موثر می‌باشند كه عبارتند از (الووی، 1995).

الف- خصوصیات فیزیكی‌_‌شیمیائی خاك مانند pH، دما، رطوبت، پتانسیل اكسیداسیون و احیاء، ظرفیت تبادل كاتیونی، مقدار فسفات، میزان مواد آلی و مقدار رس موجود در خاك.

ب- نوع عنصر و مقدار آن در خاك و قابلیت دسترسی گیاه به آن.

ج- نوع گیاه، اندازه و وضعیت ریشه.

د- رقابت با سایر عناصر.

 

الف) یون‌های فلزی آزاد و کمپلکس‌های فلزی محلول در محلول خاک.

ب) پیوند شده با بارهای منفی ترکیبات غیرآلی خاک در محل‌های تبادل یونی.

پ) باند شده به موادآلی خاک.

ت) رسوب با اکسیدها، هیدروکسیدها و کربنات‌ها.

ث) حضور در ساختمان کانی‌های سیلیکاتی.

فلزات فقط در حالت‌های الف و ب سریعاً توسط ریشه گیاهان جذب می‌شوند(لاسات⁵ 2000).

1-4 فلزات سنگین وگیاهان

به طور كلی در بین عناصر تشكیل دهنده یک گیاه فقط1% یا كمتر از آن را فلزات سنگین تشكیل می‌دهند. برخی از این فلزات از قبیل آهن، روی، مس، منگنز و نیكل برای رشد و متابولیسم گیاهان مورد نیاز هستند، در حالی كه تاكنون برای برخی دیگر از فلزات نظیر كادمیوم، سرب، آرسنیک و جیوه نقش زیستی شناسائی نشده است (ممون وهمکاران [3]،2001). بر اساس نقش فلزات در گیاهان می‌توان آن‌ ها را در یک یا تعدادی از گروه‌های زیر قرار‌داد (الووی[4]،1995):

1- فلزاتی كه در تركیب و ساختار گیاه وارد می‌شوند مانند كلسیم در پكتات كلسیم تیغه میانی.

2- فلزاتی كه برای فعالیت آنزیم‌ها مورد نیاز هستند مانند روی در فعالیت آنزیم آلدولاز.

3- فلزاتی كه جزء تركیب اساسی آنزیم‌ها و پروتئین‌های خاص هستند مانند مس در سیتوكروم اكسیداز و روی در الكل دهیدر‍وژناز.

1-5 سمیت فلزات سنگین در گیاهان

در حالی كه برخی از فلزات سنگین برای حیات ضروری هستند، معمولاً تجمع زیاد آن‌ ها در ارگانیسم‌‌های زنده سمی می‌باشد. غلظت‌های افزایش‌ یافته از فلزات سنگین ضروری و غیر ضروری در خاك معمولاً منجر به ایجاد علائم مسمومیت و ممانعت از رشد بیشتر گیاهان می‌گردد. به نظر می‌رسد كه علائم سمیت بواسطه گستره‌ای از روابط متقابل در سطح سلولی/ملكولی باشد (اسچه وهمکاران[5]، 1990). به طور كلی اثرات سمی فلزات سنگین بر گیاهان می‌تواند ناشی از دلایل زیر باشد (الووی، 1995):

الف- فلزات سنگینی از قبیل كادمیوم، سرب، مس، نقره و طلا باعث تغییر در نفوذ‌پذیری غشاء سلولی می‌شوند كه در نتیجه جذب و هموستازی یونی را برهم می‌زنند.

ب- برخی از كاتیون‌های فلزات سنگین مانند سرب، نقره و روی با گروه‌های سولفیدریل پروتئین‌ها (و از جمله آنزیم‌ها) پیوند ایجاد می‌كنند كه در نتیجه ساختار و عمل آن‌ ها را تخریب می‌نمایند.

ج- بعضی از فلزات سنگین به دلیل شباهت با یون‌های ضروری و به ویژه كاتیون‌ها برای اشغال محل‌های جذب با آن‌ ها به رقابت می‌پردازند بنابر‌این باعث كاهش جذب كاتیون‌های ضروری می‌شوند.

د- برخی از فلزات سنگینی مانند مولیبدن، سلنیم، آرسنیک و بور كه به صورت آنیون در خاك یافت می‌شوند جایگاه‌های گروه‌های ضروری نظیر گروه‌های فسفات و نیترات را اشغال نموده و بدین ترتیب به گیاه آسیب می‌رسانند.

ه- واكنش با فلزاتی از قبیل روی و بریلیم از طریق پیوند با گروه‌های فسفات و گروه‌های فعال ادنوزین تری فسفات(ATP) و ادنوزین دی فسفات(ADP) باعث ایجاد اختلال در گیاه می‌شوند.

اساس سمیت این فلزات اصولاً به علت توانائی یون‌های فلزی برای اتصال محكم به اتم‌های اكسیژن، ازت و سولفور است. این اتم‌ها به ویژه در ساختار پروتئین‌ها به فراوانی وجود داشته و عموماً تاثیر این فلزات بر روی ساختارهای پروتئینی به ویژه آنزیم‌ها است (شاو، 1989 ). به علاوه غلظت زیاد فلزات سنگین باعث تحریک تشكیل رادیكال‌های آزاد و گونه‌های اكسیژن فعال[6] می‌شود(دایتز و همکاران[7]،1999).

اثرات سمیت فلزات سنگین به طور كلی شامل: ممانعت از جوانه‌زدن بذر، ممانعت از جوانه‌زدن دانه گرده و رشد لوله‌گرده، ممانعت از رشد و نمو گیاهان، ایجاد ناهنجاری‌های سیتوژنتیک در گیاهان، تخریب بسیاری از پروسه‌های بیوشیمیائی و فیزیولوژیكی شامل آسیب به غشاء‌های سلولی، كاهش تنفس، تجزیه پروتئین‌ها، آسیب به دستگاه فتوسنتزی و ممانعت از سرعت فتوسنتز، اثر بر فعالیت برخی از آنزیم‌ها و ایجاد پراُكسیداسیون لیپید می‌باشد (لونت وهمکاران، 2005 اردی وهمکاران 2002)[8].

1-6 عوامل موثر بر جذب فلزات سنگین

فلزات سنگین موجود در خاك عمدتاً از طریق جذب توسط ریشه به داخل گیاه وارد می‌شوند.گزارش شده است كه عوامل متعددی در جذب عناصر از طریق ریشه موثر می‌باشند كه عبارتند از (الووی، 1995).

الف- خصوصیات فیزیكی‌_‌شیمیائی خاك مانند pH، دما، رطوبت، پتانسیل اكسیداسیون و احیاء، ظرفیت تبادل كاتیونی، مقدار فسفات، میزان مواد آلی و مقدار رس موجود در خاك.

ب- نوع عنصر و مقدار آن در خاك و قابلیت دسترسی گیاه به آن.

ج- نوع گیاه، اندازه و وضعیت ریشه.

د- رقابت با سایر عناصر.

گیاهان دارویی یكی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند كه در صورت شناخت علمی، كشت، توسعه و بهره برداری صحیح می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیر نفتی داشته باشند. رویكرد جهانی به استفاده از گیاهان دارویی و تركیبهای طبیعی در صنایع دارویی، آرایشی _ بهداشتی و غذایی و بدنبال آن توجه مردم، مسئولین و صنایع داخلی به استفاده از گیاهان دارویی و معطر نیاز مبرم به تحقیقات پایه ای و كاربردی وسیعی را در این زمینه نمایان می سازد. (امیدبیگی،1376)

سطح زیر كشت سیر در ایران متغیر بوده و در سالهای اخیر حدود 18000-14700 هکتار با میانگین تولید 8-6 تن در هكتار گزارش شده است. استان همدان از جمله مناطق مستعد كشت سیر در ایران است كه تاریخ كاشت مرسوم ان در منطقه همدان بین 15 الی 30 آبان ماه می باشد كه با توجه به تاریخ برداشت سیر در منطقه كه بین 20 الی 30 تیر ماه می باشد امكان كشت دوم نیز مهیا می باشد. سطح زیر كشت سیراستان همدان در سال زراعی 86-1385 حدود 2852 هکتار و میزان تولید استان 24319 تن و میانگین عملكرد آن 9 تن در هكتار بود . علت عملكرد بالاتر سیر در این استان نسبت به میانگین كشور پوشش مناسب برف بر روی محصول در زمستان می باشد. از سوی دیگر بارندگی كافی در بهار و دمای مطلوب روز و شبهای خنك در تابستان كه موجب رشد مطلوب سیر در همدان می گردد از عوامل این برتری می باشد .(Nosrati, 2004) سیر سفید همدان دارای ده توده محلی می باشد كه در بین این توده ها بر اساس سلكسیون منفی شدید و گزینش تك بوته های برتر، توده علی آباد برتری نسبی از خود نشان داد

.(Abadi et at., 2009)

یكی از مهمترین عوامل مدیریت زراعی موثر بر عملكرد و دیگر خصوصیات زراعی تاریخ كاشت می باشد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

آزمایشات انجام گرفته در خصوص زمان كاشت حاكی از آن است كه در تاریخ كاشت های مناسب حداكثر عملكرد به دست می آید، زیرا با توجه به رطوبت مناسب خاك و درجه حرارت مطلوب گیاه از رشد بهتری برخوردار می گردد (.(Khajehpour, 1992

تاریخ كاشت سیر در یک منطقه بایستی طوری تنظیم شود كه حداقل شیوع آفات مكنده را در مرحله رشد گیاه که در حال سیر بندی است داشته باشیم . بهترین روش مبارزه با آفات سیراجرای اصول بهزراعی مانند كشت به موقع وكاشت ارقام مقاوم و زودرس می باشد.(Khajehpour, 1992)

با تأخیر در كاشت و كوتاه شدن دوره رشد در نهایت عملكرد به طورمعنی داری كاهش یابد.

تاریخ كاشت مطلو ب بستگی به رقم، منطقه، تراكم و شرایط محیطی دارد. برخی محققین معتقدند در تاریخهای مختلف كاشت شرایط محیطی مانند طول دوره رشد، طول روز، دما وعواملی مانند رطوبت قابل دسترس با یكدیگرتفاوت دارند، به علاوه كاهش رشد رویشی باعث كاهش عملكرد در كشت دیر هنگام

می شود . تاریخ كاشت بر تمام شاخص ها از جمله عملكرد سیر، شاخص برداشت، ارتفاع گیاه و تعداد برگ تأثیر معن ی داری می گذارد .

تأخیر در كاشت موجب كاهش دوره رشد و كاهش شاخص سطح برگ، كاهش وزن خشك و سرعت رشد محصول می گردد.

كاشت به هنگام، موجب افزایش ماده خشك می شود زیرا تکمیل پوشش گیاهی و جذب نور بیشتر و روند تجمع مواد فتوسنتزی تسریع می گردد و گیاه بهتر می تواند از منابع محیطی موجود بهره ببرد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

به عقیده پولر و سایمون (Pooler and Simon, 1998) در كشت پائیزه تجمع ماده خشك افزایش می یابد و در كشت بهاره تجمع ماده خشك كاهش می یابد . در گزارش

گیاهان دارویی یكی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند كه در صورت شناخت علمی، كشت، توسعه و بهره برداری صحیح می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیر نفتی داشته باشند. رویكرد جهانی به استفاده از گیاهان دارویی و تركیبهای طبیعی در صنایع دارویی، آرایشی _ بهداشتی و غذایی و بدنبال آن توجه مردم، مسئولین و صنایع داخلی به استفاده از گیاهان دارویی و معطر نیاز مبرم به تحقیقات پایه ای و كاربردی وسیعی را در این زمینه نمایان می سازد. (امیدبیگی،1376)

سطح زیر كشت سیر در ایران متغیر بوده و در سالهای اخیر حدود 18000-14700 هکتار با میانگین تولید 8-6 تن در هكتار گزارش شده است. استان همدان از جمله مناطق مستعد كشت سیر در ایران است كه تاریخ كاشت مرسوم ان در منطقه همدان بین 15 الی 30 آبان ماه می باشد كه با توجه به تاریخ برداشت سیر در منطقه كه بین 20 الی 30 تیر ماه می باشد امكان كشت دوم نیز مهیا می باشد. سطح زیر كشت سیراستان همدان در سال زراعی 86-1385 حدود 2852 هکتار و میزان تولید استان 24319 تن و میانگین عملكرد آن 9 تن در هكتار بود . علت عملكرد بالاتر سیر در این استان نسبت به میانگین كشور پوشش مناسب برف بر روی محصول در زمستان می باشد. از سوی دیگر بارندگی كافی در بهار و دمای مطلوب روز و شبهای خنك در تابستان كه موجب رشد مطلوب سیر در همدان می گردد از عوامل این برتری می باشد .(Nosrati, 2004) سیر سفید همدان دارای ده توده محلی می باشد كه در بین این توده ها بر اساس سلكسیون منفی شدید و گزینش تك بوته های برتر، توده علی آباد برتری نسبی از خود نشان داد

.(Abadi et at., 2009)

یكی از مهمترین عوامل مدیریت زراعی موثر بر عملكرد و دیگر خصوصیات زراعی تاریخ كاشت می باشد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

آزمایشات انجام گرفته در خصوص زمان كاشت حاكی از آن است كه در تاریخ كاشت های مناسب حداكثر عملكرد به دست می آید، زیرا با توجه به رطوبت مناسب خاك و درجه حرارت مطلوب گیاه از رشد بهتری برخوردار می گردد (.(Khajehpour, 1992

تاریخ كاشت سیر در یک منطقه بایستی طوری تنظیم شود كه حداقل شیوع آفات مكنده را در مرحله رشد گیاه که در حال سیر بندی است داشته باشیم . بهترین روش مبارزه با آفات سیراجرای اصول بهزراعی مانند كشت به موقع وكاشت ارقام مقاوم و زودرس می باشد.(Khajehpour, 1992)

با تأخیر در كاشت و كوتاه شدن دوره رشد در نهایت عملكرد به طورمعنی داری كاهش یابد.

تاریخ كاشت مطلو ب بستگی به رقم، منطقه، تراكم و شرایط محیطی دارد. برخی محققین معتقدند در تاریخهای مختلف كاشت شرایط محیطی مانند طول دوره رشد، طول روز، دما وعواملی مانند رطوبت قابل دسترس با یكدیگرتفاوت دارند، به علاوه كاهش رشد رویشی باعث كاهش عملكرد در كشت دیر هنگام

می شود . تاریخ كاشت بر تمام شاخص ها از جمله عملكرد سیر، شاخص برداشت، ارتفاع گیاه و تعداد برگ تأثیر معن ی داری می گذارد .

تأخیر در كاشت موجب كاهش دوره رشد و كاهش شاخص سطح برگ، كاهش وزن خشك و سرعت رشد محصول می گردد.

كاشت به هنگام، موجب افزایش ماده خشك می شود زیرا تکمیل پوشش گیاهی و جذب نور بیشتر و روند تجمع مواد فتوسنتزی تسریع می گردد و گیاه بهتر می تواند از منابع محیطی موجود بهره ببرد .(Sarmadnia and Koucheki, 2001)

به عقیده پولر و سایمون (Pooler and Simon, 1998) در كشت پائیزه تجمع ماده خشك افزایش می یابد و در كشت بهاره تجمع ماده خشك كاهش می یابد . در گزارش واترر(Waterer, 2001) مقایسه كاشت پائیزه و بهاره ازنظر رشد گیاه و كارائی مصرف آب نشان داد كارائی مصرف آب در كشت پائیزه نسبت به بهاره افزایش داشته است . كاشت سیر در فصل بهار در مقایسه با كاشت پائیز 16% كاهش عملكرد داشت و عملكرد كل و قابل فروش در كشت پائیزه دو برابر كشت بهاره بود و بر این اساس كشت پائیزه سیر توصیه می شود .

در آزمایشی كه در منطقه بیانكو پیشاور پاكستان توسط جمروز و همكاران (Jamroz et al, 2002) انجام شد چهار تاریخ كاشت اول نوامبر (11 آبان) ، 15 نوامبر (25 آبان) ، 30 نوامبر (10 آذر) و 15 دسامبر (25 آذر) مورد آزمایش قرار گرفت و نتایج نشان داد بیشترین عملكرد از تاریخ كاشت 15 نوامبر (25 آبان) حاصل گردید . در ایالت كالیفرنیای آمریكا سیر در اوایل پائیز (سپتامبر یا اوایل اكتبر ) كاشته می شود و نتایج بدست آمده از این منطقه نشان می دهد كه عملكرد بالا با كشت زود هنگام پائیزی ارتباط دارد.

كاشت سیر در اواخر زمستان (فوریه یا مارس) می تواند تحت شرایط ویژه ای در مناطق سردسیر انجام گیرد . در این نوع كشت رشد و تحریک سرمایی باید به اندازه كافی باشد و گرنه این كاشت دیر هنگام سبب تولید سیر به نحو مناسب نمی شود چون كه ممكن است بوته ها سرمای مورد نیاز زمستانه جهت سیربندی را دریافت ننمایند ( .(Rabinowitch, 1999

در آزمایشی كه در كشور استونی توسط مادیسا و مایدمور ((Madisa and Midmore, 2002انجام شد دو واریته سیر در شش تاریخ كاشت با فاصله ده روز در پائیز از اول سپتامبر تا اواخر نوامبر كشت شدند . در طول دوره رشد، میزان خسارت زمستانه، صفات رویشی گیاه (تعداد برگها، ارتفاع گیاه و قطر ساقه گیاه) عملكرد و كیفیت آن اندازه گیری شد . نتایج نشان داد كه تاریخ كاشت 15 سپتامبر تا 15 اكتبر در صورتی كه میانگین دمای روزانه بطور ثابت زیر صفر درجه باقی بماند بالاترین عملكرد را خواهد داشت.

كاشت با تراكم مطلوب و زمان مناسب یكی از روش های زراعی افزایش عملكرد محصول در واحد سطح است.(Sarmadnia and Koucheki,2001) اتو (Etho, 2001) گزارش کرده است یکی از عوامل موثر در عمق ریشه زایی و حجم ریشه نیز تراكم بوته است، تعداد برگ و ارتفاع گیاه نیز همبستگی مثبتی با هم دارند. كاتاهیرا و موتومورا ((Ktahira and Motomura 1999 معتقدند تراكم بوته در واحد سطح می تواند بر تعداد برگها تأثیر داشته و با افزایش تراكم و فاصله گرفتن از تراكم مطلوب، تعداد شاخه های فرعی گیاه و در نتیجه تعداد برگ كاهش می یابد. از سوی دیگر با افزایش تراكم بوته كارائی مصرف آب بالا می رود، با توجه به اثركارائی مصرف آب در افزایش محصول برای دستیابی به یک عملكرد بالا، تراكم های بالا در حد مطلوب مورد نیاز است.

با توجه به اهمیت كشت سیر در استان همدان این تحقیق به مدت دو سال به منظور تعیین مناسب ترین تاریخ و تراکم كاشت سیر سفید همدان انجام شد.

با توجه به اینکه در رابطه با تاریخ کاشت و تراکم مطلوب اکوتیپ های گیاه سیر در منطقه دامغان اطلاعات چندانی وجود ندارد لذا به نظر می رسد انجام تحقیقات در این زمینه می تواند سبب افزایش کمی و کیفی محصول در منطقه گردد. لذا هدف از این مطالعه بررسی اثرات تاریخ کاشت و تراکم بوته بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه سیر می باشد.

 واترر(Waterer, 2001) مقایسه كاشت پائیزه و بهاره ازنظر رشد گیاه و كارائی مصرف آب نشان داد كارائی مصرف آب در كشت پائیزه نسبت به بهاره افزایش داشته است . كاشت سیر در فصل بهار در مقایسه با كاشت پائیز 16% كاهش عملكرد داشت و عملكرد كل و قابل فروش در كشت پائیزه دو برابر كشت بهاره بود و بر این اساس كشت پائیزه سیر توصیه می شود .

در آزمایشی كه در منطقه بیانكو پیشاور پاكستان توسط جمروز و همكاران (Jamroz et al, 2002) انجام شد چهار تاریخ كاشت اول نوامبر (11 آبان) ، 15 نوامبر (25 آبان) ، 30 نوامبر (10 آذر) و 15 دسامبر (25 آذر) مورد آزمایش قرار گرفت و نتایج نشان داد بیشترین عملكرد از تاریخ كاشت 15 نوامبر (25 آبان) حاصل گردید . در ایالت كالیفرنیای آمریكا سیر در اوایل پائیز (سپتامبر یا اوایل اكتبر ) كاشته می شود و نتایج بدست آمده از این منطقه نشان می دهد كه عملكرد بالا با كشت زود هنگام پائیزی ارتباط دارد.

كاشت سیر در اواخر زمستان (فوریه یا مارس) می تواند تحت شرایط ویژه ای در مناطق سردسیر انجام گیرد . در این نوع كشت رشد و تحریک سرمایی باید به اندازه كافی باشد و گرنه این كاشت دیر هنگام سبب تولید سیر به نحو مناسب نمی شود چون كه ممكن است بوته ها سرمای مورد نیاز زمستانه جهت سیربندی را دریافت ننمایند ( .(Rabinowitch, 1999

در آزمایشی كه در كشور استونی توسط مادیسا و مایدمور ((Madisa and Midmore, 2002انجام شد دو واریته سیر در شش تاریخ كاشت با فاصله ده روز در پائیز از اول سپتامبر تا اواخر نوامبر كشت شدند . در طول دوره رشد، میزان خسارت زمستانه، صفات رویشی گیاه (تعداد برگها، ارتفاع گیاه و قطر ساقه گیاه) عملكرد و كیفیت آن اندازه گیری شد . نتایج نشان داد كه تاریخ كاشت 15 سپتامبر تا 15 اكتبر در صورتی كه میانگین دمای روزانه بطور ثابت زیر صفر درجه باقی بماند بالاترین عملكرد را خواهد داشت.

كاشت با تراكم مطلوب و زمان مناسب یكی از روش های زراعی افزایش عملكرد محصول در واحد سطح است.(Sarmadnia and Koucheki,2001) اتو (Etho, 2001) گزارش کرده است یکی از عوامل موثر در عمق ریشه زایی و حجم ریشه نیز تراكم بوته است، تعداد برگ و ارتفاع گیاه نیز همبستگی مثبتی با هم دارند. كاتاهیرا و موتومورا ((Ktahira and Motomura 1999 معتقدند تراكم بوته در واحد سطح می تواند بر تعداد برگها تأثیر داشته و با افزایش تراكم و فاصله گرفتن از تراكم مطلوب، تعداد شاخه های فرعی گیاه و در نتیجه تعداد برگ كاهش می یابد. از سوی دیگر با افزایش تراكم بوته كارائی مصرف آب بالا می رود، با توجه به اثركارائی مصرف آب در افزایش محصول برای دستیابی به یک عملكرد بالا، تراكم های بالا در حد مطلوب مورد نیاز است.

با توجه به اهمیت كشت سیر در استان همدان این تحقیق به مدت دو سال به منظور تعیین مناسب ترین تاریخ و تراکم كاشت سیر سفید همدان انجام شد.

با توجه به اینکه در رابطه با تاریخ کاشت و تراکم مطلوب اکوتیپ های گیاه سیر در منطقه دامغان اطلاعات چندانی وجود ندارد لذا به نظر می رسد انجام تحقیقات در این زمینه می تواند سبب افزایش کمی و کیفی محصول در منطقه گردد. لذا هدف از این مطالعه بررسی اثرات تاریخ کاشت و تراکم بوته بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه سیر می باشد.

:

تعداد زیادی از پیمان های صلح که کم و بیش 50 درصد از جنگ های ملی (داخلی) از سال 1990 با موافقت نامه های صلح پایان یافتند وبیش از همه در دو قرن گذشته وقتی صرفاً تنها ⅕ جنگها منتج به انعقاد مذاکرات گردیدند،مصالحه صورت پذیرفت. از نظر عددی ،متجاوز از سیصد موافقت نامه صلح در برخی از چهل قلمرو قدرت می باشد. استانداردهای بین المللی حتی برای کنترل ونظارت بر موافقت نامه های صلح بکار می روند. منشور ملل متحد و نظریه های دبیر کل و قطعنامه شورای امنیت همگی بطور اصولی وقانونی موافقت نامه های صلح را مدّ نظر قرار می دهند: بطوریکه هم شیوه مذاکرات و هم مفاد آنها و مخصوصاً موارد مربوطه به پاسخگویی در برابر تجاوز به حقوق نسل پیشین را مد نظر قرار میدهند.

1-آغاز توافق و پیمان صلح چهار بند رایج و مشترک دارد. درپایان جنگ سرد ( جنگ مطبوعاتی ) افزایشی هم در منازعات مشاهده می شود که اساساً در داخل دولت رخ می دهد . ( هم چنین اغلب در ابعاد فراکشوری ) و هم در رسیدگی و الزامات بین المللی که مختص چنین تعارضاتی می باشد قابل مشاهده می باشد .[1]

2- یک راهکار متداول دیگر که برای حل وفصل تنازعات بوجود آمد، شامل مذکرات اساسی بین دولتها و مخالفان مسلحی که بطور یکسان با این اهداف (حل وفصل منازعات) سروکار داشتند بود[2]، این راهکارها در برابر شیوه های اولیه غیر مغرضانه قرار داشته یا اساساً از طریق چارچوب های اصلی دربرابر دولت ها متعهد می شوند. [3]

3- این شیوه ها در راهکارهای رایج ومشترکی به نتیجه میرسند تا طرحهایی را سروسامان ببخشند که مربوط به فرمان آتش بس مقدمات قانونی و سیاسی در حفظ و برقراری و بقای قدرت می باشند.

:

تعداد زیادی از پیمان های صلح که کم و بیش 50 درصد از جنگ های ملی (داخلی) از سال 1990 با موافقت نامه های صلح پایان یافتند وبیش از همه در دو قرن گذشته وقتی صرفاً تنها ⅕ جنگها منتج به انعقاد مذاکرات گردیدند،مصالحه صورت پذیرفت. از نظر عددی ،متجاوز از سیصد موافقت نامه صلح در برخی از چهل قلمرو قدرت می باشد. استانداردهای بین المللی حتی برای کنترل ونظارت بر موافقت نامه های صلح بکار می روند. منشور ملل متحد و نظریه های دبیر کل و قطعنامه شورای امنیت همگی بطور اصولی وقانونی موافقت نامه های صلح را مدّ نظر قرار می دهند: بطوریکه هم شیوه مذاکرات و هم مفاد آنها و مخصوصاً موارد مربوطه به پاسخگویی در برابر تجاوز به حقوق نسل پیشین را مد نظر قرار میدهند.

1-آغاز توافق و پیمان صلح چهار بند رایج و مشترک دارد. درپایان جنگ سرد ( جنگ مطبوعاتی ) افزایشی هم در منازعات مشاهده می شود که اساساً در داخل دولت رخ می دهد . ( هم چنین اغلب در ابعاد فراکشوری ) و هم در رسیدگی و الزامات بین المللی که مختص چنین تعارضاتی می باشد قابل مشاهده می باشد .[1]

2- یک راهکار متداول دیگر که برای حل وفصل تنازعات بوجود آمد، شامل مذکرات اساسی بین دولتها و مخالفان مسلحی که بطور یکسان با این اهداف (حل وفصل منازعات) سروکار داشتند بود[2]، این راهکارها در برابر شیوه های اولیه غیر مغرضانه قرار داشته یا اساساً از طریق چارچوب های اصلی دربرابر دولت ها متعهد می شوند. [3]

3- این شیوه ها در راهکارهای رایج ومشترکی به نتیجه میرسند تا طرحهایی را سروسامان ببخشند که مربوط به فرمان آتش بس مقدمات قانونی و سیاسی در حفظ و برقراری و بقای قدرت می باشند.

4- شرایط استقرار بطور اساسی در نوشتار کتبی سندیت دارد و امضاء شده است . و صلح و توافق های قابل دسترسی عمومی هم شامل مشارکت های بین المللی است و هم شامل مشارکت های داخلی است .

زمانی که حوادث 11 سپتامبر 2011 رخ داد به نظر می رسید تمرکز مجدد بر روی تنازعات بین دولتها بالا گرفته و بطور حیرت آوری شاید کاربرد جامع موافقت نامه های صلح بصورتی خاموش ادامه یافت و حتی مفاهیم جدیدی پیدا شد. ^[4]

موافقت نامه های صلح مربوط به تلاش برای نوسازی جوامع در تاُسی از تنازعات بین الدول می باشند بطوری که در شرایط کوا ، افغانستان و عراق قابل مشاهده و درک است. اکنون ، کاربرد و بکارگیری نیروی بین الدول باعث درگیری بین المللی در عمارت و ساختمان حکومت داخلی می شود این پروژه نیاز به جعل توافق ها و سندهای بین گروه های معارض از طریق دستورات قانون اساسی دارد که بصورت توافق مذاکرات ، جلوه گر می شود .

با توجه به ادبیات علوم اجتماعی ، فرعیات مربوط به ویژگی های قانونی موافقت نامه های صلح ، با منظور کردن تبعیت یا اجراعلیرغم بیشترین اختلافات جزئی در مورد چگونگی اعمال قانون مورد اهمیت واقع میگردند . بینش درونی بیشتر و بالاتر درزمینه تبعیت وپیروی مفید است و باعث می شود محقق چنین پیشنهاد دهد که درحدود نیمی از تمام پیمان های صلح طی 5 سال وبیشتر طی یک دوره ده ساله درهم شکسته می شوند ودر همین حال اکثر بقایا « عدم جنگ و عدم صلح » را بدست میدهند که بررسی آن مشکل می باشد[12] .

این مبحث نقش پیمان های صلح را در جریانات صلح آمیز یک چشم انداز قانونی ، مطرح می سازد . به ویژه ، زمان چگونگی پیدایش و ایجاد پیمان های صلح درجریانات صلح آمیز را نیز مطرح می سازد . (بخش 1) و نیز محدوده ای را که در آن آنها روش های قانونی قابل تشخیص یا روش هایی را که اعتبار قانونی داشته و بکار می آیند را مشخص می کنند . ( بخش 2 )

 

4- شرایط استقرار بطور اساسی در نوشتار کتبی سندیت دارد و امضاء شده است . و صلح و توافق های قابل دسترسی عمومی هم شامل مشارکت های بین المللی است و هم شامل مشارکت های داخلی است .

زمانی که حوادث 11 سپتامبر 2011 رخ داد به نظر می رسید تمرکز مجدد بر روی تنازعات بین دولتها بالا گرفته و بطور حیرت آوری شاید کاربرد جامع موافقت نامه های صلح بصورتی خاموش ادامه یافت و حتی مفاهیم جدیدی پیدا شد. ^[4]

موافقت نامه های صلح مربوط به تلاش برای نوسازی جوامع در تاُسی از تنازعات بین الدول می باشند بطوری که در شرایط کوا ، افغانستان و عراق قابل مشاهده و درک است. اکنون ، کاربرد و بکارگیری نیروی بین الدول باعث درگیری بین المللی در عمارت و ساختمان حکومت داخلی می شود این پروژه نیاز به جعل توافق ها و سندهای بین گروه های معارض از طریق دستورات قانون اساسی دارد که بصورت توافق مذاکرات ، جلوه گر می شود .

با توجه به ادبیات علوم اجتماعی ، فرعیات مربوط به ویژگی های قانونی موافقت نامه های صلح ، با منظور کردن تبعیت یا اجراعلیرغم بیشترین اختلافات جزئی در مورد چگونگی اعمال قانون مورد اهمیت واقع میگردند . بینش درونی بیشتر و بالاتر درزمینه تبعیت وپیروی مفید است و باعث می شود محقق چنین پیشنهاد دهد که درحدود نیمی از تمام پیمان های صلح طی 5 سال وبیشتر طی یک دوره ده ساله درهم شکسته می شوند ودر همین حال اکثر بقایا « عدم جنگ و عدم صلح » را بدست میدهند که بررسی آن مشکل می باشد[12] .

این مبحث نقش پیمان های صلح را در جریانات صلح آمیز یک چشم انداز قانونی ، مطرح می سازد . به ویژه ، زمان چگونگی پیدایش و ایجاد پیمان های صلح درجریانات صلح آمیز را نیز مطرح می سازد . (بخش 1) و نیز محدوده ای را که در آن آنها روش های قانونی قابل تشخیص یا روش هایی را که اعتبار قانونی داشته و بکار می آیند را مشخص می کنند . ( بخش 2 )

:

شاخه برخی از ارقام گلابی خاردار بوده، برگ‌های اره‌ای و مضرس با حاشیه صاف دارند. گل‌های گلابی هم‌زمان با برگ‌ها ظاهر می‌شوند و روی گل‌آذین دیهیم قرار می‌گیرند. معمولاً اکثر گونه‌های گلابی خودناسازگار بوده و نیاز به ارقام گرده‌زا دارند. درخت گلابی در برابر سرما حساس‌تر از سیب بوده و می‌تواند تا 30- درجه سانتی‌گراد را تحمل کند (خوشخوی و همکاران، 1377). در ضمن گونه‌های مختلف گلابی گرمای تابستان را نیز تحمل می‌کنند و تابستان‌های خشک در کنترل بیماری آتشک[1] که گلابی به آن بسیار حساس می‌باشد، مناسب است (Jakson, 2003).

برخلاف پایه‌های سیب که همگی از گونه Malus pumila می‌باشند، پایه‌های گلابی از چندین گونه متفاوت Pyrus بوده و حتی تعدادی از آن‌ ها به جنس دیگری متعلق می‌باشند. گلابی حداقل 3000 سال است که در چین کشت می‌شود، در قسمت‌های دیگری از دنیا، گلابی‌های زراعی از گونه P. communis بدست آمده‌اند (Davarynejad et al., 2007). کشت گلابی در تمدن غرب اولین بار توسط هومر حدود سه هزار سال پیش شرح داده شده است.

بدون شك اولین گونه‌ای كه اهلی شده Pyrus pyrifolia بوده است، زیرا تیپ وحشی آن بدون انجام گزینش، خوراكی است (Jakson, 2003). گونه‌های گلابی را براساس خصوصیات گیاه‌شناسی و پراكنش جغرافیایی می‌توان به پنج گروه طبقه‌بندی نمود که شامل، گونه‌های اروپایی، گونه‌های آفریقای شمالی، گونه‌های غرب آسیا، گونه‌های آسیایی با میوه بزرگ و گونه‌های آسیایی با میوه كوچك می‌باشند (Bell et al., 1996).

مهم‌ترین ارقام بومی گلابی در ایران شامل: شاه‌میوه نطنزی، محمدعلی مشهد، سه فصله کرج، گلابی دم کج کرج، سبری و پیغمبری می باشند. گلابی را شاه‌ میوه یا آمرود هم می‌نامند و به میوه‌های پیوندی و شاداب آن شاه‌آمرود گویند (شکل 1- 1). همچنین از گلابی‌های خارجی نیز که کم و بیش در ایران کشت می‌شوند می‌توان ، بارتلت[2]، دوشس[3]، ویلیام دوشس[4]، لوئیزبون[5]، اسپادونا[6] و کوشیا[7]را نام برد. بارتلت که در اروپا بنام ویلیامز مشهور است (شکل 1- 2)، مهم‌ترین و پرکشت‌ترین گلابی در دنیا به شمار می‌رود (محمودزاده و ابراهیمیان، 1390).

شکل 1- 1: چهار رقم از مهم‌ترین ارقام گلابی بومی ایران a. گلابی شاه‌میوه b. گلابی شاه‌میوه نطنز c. گلابی دم کج کرج d. گلابی بیروتی

شکل 1- 2: دو رقم از مهم‌ترین ارقام گلابی خارجی که در ایران کشت می‌شوند. a. گلابی بارتلت b. گلابی دوشس

مقایسه کلی بر وضعیت باغ­های سیب و گلابی در کشور ایران نشان‌دهنده این است که برخلاف باغ‌های سیب، در باغ­های گلابی استفاده از پایه­ های پاکوتاه‌کننده و روش­های کشت متراکم چندان متداول نشده است. مسلماً مهم‌ترین دلیل این امر عدم وجود پایه­ های مطلوب و سازگار با شرایط اقلیمی- خاکی بر ارقام گلابی کشور بوده و به این ترتیب که پایه­ های رویشی گلابی که طی 30 سال گذشته وارد شده همگی متعلق به گونه Cydonia oblonga می‌باشند که این پایه­ها حساس به کلروز و خاک­های آهکی بوده و با برخی از ارقام گلابی نظیر گلابی ویلیامز دارای ناسازگاری است، علاوه بر این که در سرماهای شدید زمستانه آسیب دیده و از بین خواهد رفت که این معایب

:

شاخه برخی از ارقام گلابی خاردار بوده، برگ‌های اره‌ای و مضرس با حاشیه صاف دارند. گل‌های گلابی هم‌زمان با برگ‌ها ظاهر می‌شوند و روی گل‌آذین دیهیم قرار می‌گیرند. معمولاً اکثر گونه‌های گلابی خودناسازگار بوده و نیاز به ارقام گرده‌زا دارند. درخت گلابی در برابر سرما حساس‌تر از سیب بوده و می‌تواند تا 30- درجه سانتی‌گراد را تحمل کند (خوشخوی و همکاران، 1377). در ضمن گونه‌های مختلف گلابی گرمای تابستان را نیز تحمل می‌کنند و تابستان‌های خشک در کنترل بیماری آتشک[1] که گلابی به آن بسیار حساس می‌باشد، مناسب است (Jakson, 2003).

برخلاف پایه‌های سیب که همگی از گونه Malus pumila می‌باشند، پایه‌های گلابی از چندین گونه متفاوت Pyrus بوده و حتی تعدادی از آن‌ ها به جنس دیگری متعلق می‌باشند. گلابی حداقل 3000 سال است که در چین کشت می‌شود، در قسمت‌های دیگری از دنیا، گلابی‌های زراعی از گونه P. communis بدست آمده‌اند (Davarynejad et al., 2007). کشت گلابی در تمدن غرب اولین بار توسط هومر حدود سه هزار سال پیش شرح داده شده است.

بدون شك اولین گونه‌ای كه اهلی شده Pyrus pyrifolia بوده است، زیرا تیپ وحشی آن بدون انجام گزینش، خوراكی است (Jakson, 2003). گونه‌های گلابی را براساس خصوصیات گیاه‌شناسی و پراكنش جغرافیایی می‌توان به پنج گروه طبقه‌بندی نمود که شامل، گونه‌های اروپایی، گونه‌های آفریقای شمالی، گونه‌های غرب آسیا، گونه‌های آسیایی با میوه بزرگ و گونه‌های آسیایی با میوه كوچك می‌باشند (Bell et al., 1996).

مهم‌ترین ارقام بومی گلابی در ایران شامل: شاه‌میوه نطنزی، محمدعلی مشهد، سه فصله کرج، گلابی دم کج کرج، سبری و پیغمبری می باشند. گلابی را شاه‌ میوه یا آمرود هم می‌نامند و به میوه‌های پیوندی و شاداب آن شاه‌آمرود گویند (شکل 1- 1). همچنین از گلابی‌های خارجی نیز که کم و بیش در ایران کشت می‌شوند می‌توان ، بارتلت[2]، دوشس[3]، ویلیام دوشس[4]، لوئیزبون[5]، اسپادونا[6] و کوشیا[7]را نام برد. بارتلت که در اروپا بنام ویلیامز مشهور است (شکل 1- 2)، مهم‌ترین و پرکشت‌ترین گلابی در دنیا به شمار می‌رود (محمودزاده و ابراهیمیان، 1390).

شکل 1- 1: چهار رقم از مهم‌ترین ارقام گلابی بومی ایران a. گلابی شاه‌میوه b. گلابی شاه‌میوه نطنز c. گلابی دم کج کرج d. گلابی بیروتی

شکل 1- 2: دو رقم از مهم‌ترین ارقام گلابی خارجی که در ایران کشت می‌شوند. a. گلابی بارتلت b. گلابی دوشس

مقایسه کلی بر وضعیت باغ­های سیب و گلابی در کشور ایران نشان‌دهنده این است که برخلاف باغ‌های سیب، در باغ­های گلابی استفاده از پایه­ های پاکوتاه‌کننده و روش­های کشت متراکم چندان متداول نشده است. مسلماً مهم‌ترین دلیل این امر عدم وجود پایه­ های مطلوب و سازگار با شرایط اقلیمی- خاکی بر ارقام گلابی کشور بوده و به این ترتیب که پایه­ های رویشی گلابی که طی 30 سال گذشته وارد شده همگی متعلق به گونه Cydonia oblonga می‌باشند که این پایه­ها حساس به کلروز و خاک­های آهکی بوده و با برخی از ارقام گلابی نظیر گلابی ویلیامز دارای ناسازگاری است، علاوه بر این که در سرماهای شدید زمستانه آسیب دیده و از بین خواهد رفت که این معایب سبب توسعه محدود این پایه­ها در کشور شده است. همچنین پایه‏های پا‏كوتاه‌كننده گلابی كه متعلق به گونهP. communis L. می‏باشند و دارای سازگاری بسیار خوبی با ارقام تجاری هستند، را می‌توان از طریق روش‏های کشت بافت با سرعت بالایی تکثیر و عرضه نمود. تعداد محدودی از پایه‏های پا‏كوتاه‌كننده گلابی حاصل از کشت بافت به كشور وارد شده است. با توجه به این که پایه‏های پا‏کوتاه‌کننده گلابی به تکثیر از طریق ریزازدیادی پاسخ داده‌اند، در حال حاضر یکی از اصلی‏ترین روش‏های تکثیر آن‌ ها کشت بافت محسوب می‏شود (نصرتی، 1382). بر این اساس با تلاش دهه‌ های اخیر در سایر کشورها نظیر ایتالیا و آمریکا برای دستیابی به پایه­ های مطلوب‌تری که فاقد معایب فوق باشند، دو پایه FOX11و OH×F40 وارد کشور گردیده است. این پایه­ها که متعلق به گونه گلابی می‌باشند، دارای محاسن متعددی شامل تحمل بهتر به غرقاب، خشکی و خاک­های آهکی بوده و با هیچ یک از ارقام گلابی ناسازگاری نشان نمی‌دهند. استفاده از این پایه­ها سبب کاهش هزینه برداشت و هرس می‌شود، همچنین کاهش مبارزه با بیماری آتشک با بهره گرفتن از بهبود مدیریت باغ­های متراکم خواهد شد (روزبان، 1380). از این‌رو پژوهش حاضر به منظور تهیه پروتکل انبوه پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11 با میزان ریشه­زایی بالا از طریق تعیین موارد ذیل صورت پذیرفت. شامل الف): ارزیابی اثر محیط‏های پایه مختلف ب): ارزیابی اثر غلظت‏های مختلف سایتوکینین نظیر2iP و BAP ج): ارزیابی توان ریشه‏زایی پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11

موفقیت در تحقیق فوق می‌تواند به تولید و تکثیر نیمه انبوه پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11 و تامین هسته­های اولیه این پایه­ها برای انجام طرح­های تحقیقاتی و حفظ در شرایط خارج از شیشه کمک کند.

1-2- گیاه‌شناسی گلابی:

برگ‌های درخت گلابی اره‌ای مضرس هلالی یا با كناره صاف و به ندرت كنگره‌ای، جوانه‌ها در داخل از پهنا پیچیده و دمبرگ‌ها دارای گوشوارك‌های كم و بیش بزرگی می‌باشند و فلس جوانه روی هم خوابیده و گل‌ها همزمان یا كمی قبل از جوانه‌های برگ ‌باز می‌شوند (عبداللهی، 1388). گل‌ها خوشه‌ای، چترمانند، سفید به ندرت در برخی گونه‌ها و یا ژنوتیپ‌های وحشی صورتی و یا رگه‌های صورتی رنگ در آنها مشهود است. كاسبرگ‌ها به عقب برگشته یا گسترده و گلبرگ‌ها دارای قاعده دمبرگ‌‌مانند می‌باشند. گلبرگ‌ها تا حدودی مدور تا مستطیلی پهن بوده و 20 تا 30 پرچم‌ را در بر گرفته‌اند. بساک‌ها قرمز تا ارغوانی و 2 تا 5 خامه آزاد در قاعده به وسیله دیسك یك‏جا جمع می‌شوند. تخمك‌ها به تعداد دو عدد در هر خانه و میوه پوم كروی تا گلابی شكل است و كاسه گل پایا یا خزان‌كننده و گوشت میوه وابسته به رقم یا ژنوتیپ درصدهای متفاوتی را از سلول‌های اسكلروئیدی دارا می‌باشند. بذور رسیده گلابی قهوه‌ای تا سیاه و در برخی گونه‌های این جنس بسیار بزرگ‌تر از بذر گلابی‌های اروپایی است (عبداللهی، 1385).

از نظر گرده‌افشانی و تشكیل میوه، تقریبا همه ارقام گلابی خودناسازگار و دگرباورند. اگرچه بعضی از ارقام گلابی در برخی شرایط آب و هوایی تولید میوه بدون بذر می‌كنند، با این وجود بهترین عملكرد هنگامی است كه درخت گرده‌زا در بین ارقام اصلی كشت شده باشد (Westwood, 1993). درخت گلابی در برابر سرما از سیب حساس‌تر است و گل‌های گلابی در بهار کمی زودتر از سیب باز می‌شوند. به همین دلیل بیشتر در معرض خطر سرمای بهاره قرار می‌گیرند (عبداللهی، 1385) .در تابستان گیاه گلابی گرما را بیشتر از سیب تحمل می کند. گل و میوه گلابی در انتهای شاخه‌ها و اسپورهای دو ساله بوجود می‌آید، بنابراین هنگام هرس درختان بارور، باید در حفظ اسپورها دقت کرد. میزان محصول گلابی در باغ‌های معمولی به 45 تن در هکتار می‌رسد و تعداد ارقام گلابی موجود در ایران حدود 120 نوع است (محمودزاده و ابراهیمیان، 1390).

1-3 – ازدیاد و تکثیر گلابی:

در ازدیاد پایه‌های گلابی سه روش استاندارد وجود دارد که مورد استفاده قرار می‌گیرند که این سه روش شامل: الف): روش جنسی کشت بذر ب): خوابانیدن کپه‌ای شاخه در درخت به ج): چوب سخت می­باشند.

1-4- کشت بافت گیاهی:

کشت بافت گیاهی به رشد مواد گیاهی عاری از میکروب در شرایط عاری از میکروارگانیسم‌ها مانند محیط غذایی استریل در یک لوله آزمایش کشت بافت گیاهی اطلاق می‌شود که شامل کشت پروتوپلاست، سلول، بافت و اندام گیاهی می‌باشد (خوشخوی، 1377). در سال‌های اخیر فنون کشت بافت گیاهی به یک ابزار بسیار قدرتمندی جهت تکثیر بسیاری از گونه‌های گیاهی تبدیل شده‌اند. این تکنولوژی با نظریه‌پردازی دانشمند آلمانی، هابرلنت، در مورد توانایی تبدیل یک سلول به موجود کامل[9] در اوایل قرن بیستم شروع شد.

 سبب توسعه محدود این پایه­ها در کشور شده است. همچنین پایه‏های پا‏كوتاه‌كننده گلابی كه متعلق به گونهP. communis L. می‏باشند و دارای سازگاری بسیار خوبی با ارقام تجاری هستند، را می‌توان از طریق روش‏های کشت بافت با سرعت بالایی تکثیر و عرضه نمود. تعداد محدودی از پایه‏های پا‏كوتاه‌كننده گلابی حاصل از کشت بافت به كشور وارد شده است. با توجه به این که پایه‏های پا‏کوتاه‌کننده گلابی به تکثیر از طریق ریزازدیادی پاسخ داده‌اند، در حال حاضر یکی از اصلی‏ترین روش‏های تکثیر آن‌ ها کشت بافت محسوب می‏شود (نصرتی، 1382). بر این اساس با تلاش دهه‌ های اخیر در سایر کشورها نظیر ایتالیا و آمریکا برای دستیابی به پایه­ های مطلوب‌تری که فاقد معایب فوق باشند، دو پایه FOX11و OH×F40 وارد کشور گردیده است. این پایه­ها که متعلق به گونه گلابی می‌باشند، دارای محاسن متعددی شامل تحمل بهتر به غرقاب، خشکی و خاک­های آهکی بوده و با هیچ یک از ارقام گلابی ناسازگاری نشان نمی‌دهند. استفاده از این پایه­ها سبب کاهش هزینه برداشت و هرس می‌شود، همچنین کاهش مبارزه با بیماری آتشک با بهره گرفتن از بهبود مدیریت باغ­های متراکم خواهد شد (روزبان، 1380). از این‌رو پژوهش حاضر به منظور تهیه پروتکل انبوه پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11 با میزان ریشه­زایی بالا از طریق تعیین موارد ذیل صورت پذیرفت. شامل الف): ارزیابی اثر محیط‏های پایه مختلف ب): ارزیابی اثر غلظت‏های مختلف سایتوکینین نظیر2iP و BAP ج): ارزیابی توان ریشه‏زایی پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11

موفقیت در تحقیق فوق می‌تواند به تولید و تکثیر نیمه انبوه پایه­ های پاکوتاه‌کننده گلابی OH×F40 و FOX11 و تامین هسته­های اولیه این پایه­ها برای انجام طرح­های تحقیقاتی و حفظ در شرایط خارج از شیشه کمک کند.

1-2- گیاه‌شناسی گلابی:

برگ‌های درخت گلابی اره‌ای مضرس هلالی یا با كناره صاف و به ندرت كنگره‌ای، جوانه‌ها در داخل از پهنا پیچیده و دمبرگ‌ها دارای گوشوارك‌های كم و بیش بزرگی می‌باشند و فلس جوانه روی هم خوابیده و گل‌ها همزمان یا كمی قبل از جوانه‌های برگ ‌باز می‌شوند (عبداللهی، 1388). گل‌ها خوشه‌ای، چترمانند، سفید به ندرت در برخی گونه‌ها و یا ژنوتیپ‌های وحشی صورتی و یا رگه‌های صورتی رنگ در آنها مشهود است. كاسبرگ‌ها به عقب برگشته یا گسترده و گلبرگ‌ها دارای قاعده دمبرگ‌‌مانند می‌باشند. گلبرگ‌ها تا حدودی مدور تا مستطیلی پهن بوده و 20 تا 30 پرچم‌ را در بر گرفته‌اند. بساک‌ها قرمز تا ارغوانی و 2 تا 5 خامه آزاد در قاعده به وسیله دیسك یك‏جا جمع می‌شوند. تخمك‌ها به تعداد دو عدد در هر خانه و میوه پوم كروی تا گلابی شكل است و كاسه گل پایا یا خزان‌كننده و گوشت میوه وابسته به رقم یا ژنوتیپ درصدهای متفاوتی را از سلول‌های اسكلروئیدی دارا می‌باشند. بذور رسیده گلابی قهوه‌ای تا سیاه و در برخی گونه‌های این جنس بسیار بزرگ‌تر از بذر گلابی‌های اروپایی است (عبداللهی، 1385).

از نظر گرده‌افشانی و تشكیل میوه، تقریبا همه ارقام گلابی خودناسازگار و دگرباورند. اگرچه بعضی از ارقام گلابی در برخی شرایط آب و هوایی تولید میوه بدون بذر می‌كنند، با این وجود بهترین عملكرد هنگامی است كه درخت گرده‌زا در بین ارقام اصلی كشت شده باشد (Westwood, 1993). درخت گلابی در برابر سرما از سیب حساس‌تر است و گل‌های گلابی در بهار کمی زودتر از سیب باز می‌شوند. به همین دلیل بیشتر در معرض خطر سرمای بهاره قرار می‌گیرند (عبداللهی، 1385) .در تابستان گیاه گلابی گرما را بیشتر از سیب تحمل می کند. گل و میوه گلابی در انتهای شاخه‌ها و اسپورهای دو ساله بوجود می‌آید، بنابراین هنگام هرس درختان بارور، باید در حفظ اسپورها دقت کرد. میزان محصول گلابی در باغ‌های معمولی به 45 تن در هکتار می‌رسد و تعداد ارقام گلابی موجود در ایران حدود 120 نوع است (محمودزاده و ابراهیمیان، 1390).

1-3 – ازدیاد و تکثیر گلابی:

در ازدیاد پایه‌های گلابی سه روش استاندارد وجود دارد که مورد استفاده قرار می‌گیرند که این سه روش شامل: الف): روش جنسی کشت بذر ب): خوابانیدن کپه‌ای شاخه در درخت به ج): چوب سخت می­باشند.

1-4- کشت بافت گیاهی:

کشت بافت گیاهی به رشد مواد گیاهی عاری از میکروب در شرایط عاری از میکروارگانیسم‌ها مانند محیط غذایی استریل در یک لوله آزمایش کشت بافت گیاهی اطلاق می‌شود که شامل کشت پروتوپلاست، سلول، بافت و اندام گیاهی می‌باشد (خوشخوی، 1377). در سال‌های اخیر فنون کشت بافت گیاهی به یک ابزار بسیار قدرتمندی جهت تکثیر بسیاری از گونه‌های گیاهی تبدیل شده‌اند. این تکنولوژی با نظریه‌پردازی دانشمند آلمانی، هابرلنت، در مورد توانایی تبدیل یک سلول به موجود کامل[9] در اوایل قرن بیستم شروع شد.

بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد Macrophomina phaseolinaدر استان مازندران یکی از بیماری های مهم کنجد محسوب می­ شود. عامل بیماری قارچی خاکزی و بذرزاد بوده که از طریق جوانه زدن اسکلروت ها در داخل خاک و تماس با ریشه های کنجد و کاشت بذور آلوده به قارچ عامل بیماری باعث بروز بیماری می گردد. محدودیت استفاده ازسموم شیمیایی به علت عدم کار آیی قارچ کش های رایج به صورت محلول پاشی و ضد عفونی بذر، باعث شده است که روش­هایی نظیر استفاده از ارقام متحمل، تنظیم تاریخ ها و ردیف های کاشت به همراه سایر روش های غیر شیمیایی در کنترل بیماری از اهمیت فراوانی برخوردار شود. برای جلوگیری از مصرف بی رویه سموم شیمیایی، کاهش هزینه های تولید و معرفی رقم متحمل به بیماری در استان مازندران، این تحقیق با استفاد از تعداد 7 رقم و لاین حاصل از آزمایشات مقایسه مقدماتی که از نظر عملکرد و سایر خصوصیات زراعی نسبت به سایر ارقام برتری نشان داده اند، انتخاب و تحت شرایط مزرعه ای در برابر بیماری پوسیدگی ذغالی مورد ارزیابی قرارگرفتند. این لاین ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقات زراعی بایعکلا در قطعه زمینی آلوده به اسکلروت­های قارچ عامل بیماری و دارای سابقه کشت کنجد به اجرا در آمد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که ارقام و لاین ها مورد بررسی دارای واکنش­های متفاوت نسبت به قارچ عامل بیماری هستند. در این آزمایش درصد بیماری با شمارش بوته های آلوده و سالم در لاین های مورد بررسی تعیین گردید. تجزیه واریانس داده های حاصل از درصد بوته­ های آلوده به بیماری پوسیدگی ذغالی نشان داد که بین ارقام و لاین های مورد بررسی از نظر درصد بوته های آلوده اختلاف معنی داری در سطح 1 درصد وجود داشت. رقم های اولتان، چند شاخه ناز، لاین شماره 14، یکتا، لاین برتر، رقم محلی و تک شاخه به ترتیب دارای درصد بوته های آلوده به میزان 17، 25/5، 5/4، 75/3، 5/2، 1 و 1 به بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد بودند.

واژه‌های كلیدی: کنجد، بیماری پوسیدگی ذغالی، M. phaseolina و لاین ها.

• گیاه شناسی گیاه کنجد

کنجد گیاهی است یک ساله و متعلق به تیره Pedaliaceae که خیلی با تیره Scrophulariaceae خویشاوندی دارد ، با این تفاوت که دارای تخمدان یک حفره ای با دو جفت (Parietel Placentas) بوده که در داخل و مرکز تخمدان نمو کرده و تولید دو حفره دروغی را می نماید. جفت در رشد و نمو بعدی خود ظاهراً یک تخمدان چهار تا حتی هشت حفره ای تشکیل می دهد. کنجد دارای ساقه های راست و کم و بیش همراه با شاخه های فرعی که پوشیده از کرک های غده ای می باشد. ساقه های کنجد شیاردار بوده و معمولا ارتفاع آنها بین 50 تا 150 سانتیمتر و در بعضی انواع خیلی بیشتر از این حد می رسند. برگ های قسمت تحتانی ساقه پهن و اغلب شکاف دار بوده و دارای حاشیه های مضرس می باشند، در حالی که برگ های فوقانی گیاه نیزه ای شکل هستند. برگها در روی دمبرگ بلند و سبز روشن قرار گرفته و معلق می باشند. برگهای قسمت تحتانی ساقه کنجد اغلب ریخته و آثار مشخصی از خود در روی ساقه باقی می گذارند. دمبرگ کنجد فاقد گوشوارک یا استیپول بوده و سطح فوقانی و تحتانی برگ را پرچین هایی (چین و چروک) تشکیل می دهند. گلهای کنجد بطور منفرد در روی دمگل خیلی کوچکی که از محل محور برگ تولید می گردد قرار گرفته و دارای یک یا دو نکتار (شهد گاه ) دائمی و فنجانی شکل در قاعده است.

دو برگــک گل (Bract) کوتاه و کشیده که از قاعده دمــگل درست از زیر شهد گاه بوجود می آیند، گلهای جوان را در بر می گیرند. این برگکهای گل در موقع رسیدن گلها می افتند. گلهای کنجد متقارن (Zygomorph) بوده و دارای دو لوله جام گل (Corolla tube) پنچ قسمتی است که رنگ آن سفید و درون لوله لکه های قرمز رنگی وجود دارند. بخش های کاسه گل (Calyx) کوتاه از قاعــده به هم پیــوسته و باریک ، نوک تیز و کرکـــدار می باشند. لوله جام گل (Corolla tube) بخصوص در سطح فوقانی پوشیده از کرک است. اندام های مذکر چهار عدد هستند که بطور جفت در مقابل لبه فوقانی لوله جام گل قرار گرفته که یک جفت آن کوتاه تر از جفت دیگر می باشد.

بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد Macrophomina phaseolinaدر استان مازندران یکی از بیماری های مهم کنجد محسوب می­ شود. عامل بیماری قارچی خاکزی و بذرزاد بوده که از طریق جوانه زدن اسکلروت ها در داخل خاک و تماس با ریشه های کنجد و کاشت بذور آلوده به قارچ عامل بیماری باعث بروز بیماری می گردد. محدودیت استفاده ازسموم شیمیایی به علت عدم کار آیی قارچ کش های رایج به صورت محلول پاشی و ضد عفونی بذر، باعث شده است که روش­هایی نظیر استفاده از ارقام متحمل، تنظیم تاریخ ها و ردیف های کاشت به همراه سایر روش های غیر شیمیایی در کنترل بیماری از اهمیت فراوانی برخوردار شود. برای جلوگیری از مصرف بی رویه سموم شیمیایی، کاهش هزینه های تولید و معرفی رقم متحمل به بیماری در استان مازندران، این تحقیق با استفاد از تعداد 7 رقم و لاین حاصل از آزمایشات مقایسه مقدماتی که از نظر عملکرد و سایر خصوصیات زراعی نسبت به سایر ارقام برتری نشان داده اند، انتخاب و تحت شرایط مزرعه ای در برابر بیماری پوسیدگی ذغالی مورد ارزیابی قرارگرفتند. این لاین ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقات زراعی بایعکلا در قطعه زمینی آلوده به اسکلروت­های قارچ عامل بیماری و دارای سابقه کشت کنجد به اجرا در آمد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که ارقام و لاین ها مورد بررسی دارای واکنش­های متفاوت نسبت به قارچ عامل بیماری هستند. در این آزمایش درصد بیماری با شمارش بوته های آلوده و سالم در لاین های مورد بررسی تعیین گردید. تجزیه واریانس داده های حاصل از درصد بوته­ های آلوده به بیماری پوسیدگی ذغالی نشان داد که بین ارقام و لاین های مورد بررسی از نظر درصد بوته های آلوده اختلاف معنی داری در سطح 1 درصد وجود داشت. رقم های اولتان، چند شاخه ناز، لاین شماره 14، یکتا، لاین برتر، رقم محلی و تک شاخه به ترتیب دارای درصد بوته های آلوده به میزان 17، 25/5، 5/4، 75/3، 5/2، 1 و 1 به بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد بودند.

واژه‌های كلیدی: کنجد، بیماری پوسیدگی ذغالی، M. phaseolina و لاین ها.

• گیاه شناسی گیاه کنجد

کنجد گیاهی است یک ساله و متعلق به تیره Pedaliaceae که خیلی با تیره Scrophulariaceae خویشاوندی دارد ، با این تفاوت که دارای تخمدان یک حفره ای با دو جفت (Parietel Placentas) بوده که در داخل و مرکز تخمدان نمو کرده و تولید دو حفره دروغی را می نماید. جفت در رشد و نمو بعدی خود ظاهراً یک تخمدان چهار تا حتی هشت حفره ای تشکیل می دهد. کنجد دارای ساقه های راست و کم و بیش همراه با شاخه های فرعی که پوشیده از کرک های غده ای می باشد. ساقه های کنجد شیاردار بوده و معمولا ارتفاع آنها بین 50 تا 150 سانتیمتر و در بعضی انواع خیلی بیشتر از این حد می رسند. برگ های قسمت تحتانی ساقه پهن و اغلب شکاف دار بوده و دارای حاشیه های مضرس می باشند، در حالی که برگ های فوقانی گیاه نیزه ای شکل هستند. برگها در روی دمبرگ بلند و سبز روشن قرار گرفته و معلق می باشند. برگهای قسمت تحتانی ساقه کنجد اغلب ریخته و آثار مشخصی از خود در روی ساقه باقی می گذارند. دمبرگ کنجد فاقد گوشوارک یا استیپول بوده و سطح فوقانی و تحتانی برگ را پرچین هایی (چین و چروک) تشکیل می دهند. گلهای کنجد بطور منفرد در روی دمگل خیلی کوچکی که از محل محور برگ تولید می گردد قرار گرفته و دارای یک یا دو نکتار (شهد گاه ) دائمی و فنجانی شکل در قاعده است.

دو برگــک گل (Bract) کوتاه و کشیده که از قاعده دمــگل درست از زیر شهد گاه بوجود می آیند، گلهای جوان را در بر می گیرند. این برگکهای گل در موقع رسیدن گلها می افتند. گلهای کنجد متقارن (Zygomorph) بوده و دارای دو لوله جام گل (Corolla tube) پنچ قسمتی است که رنگ آن سفید و درون لوله لکه های قرمز رنگی وجود دارند. بخش های کاسه گل (Calyx) کوتاه از قاعــده به هم پیــوسته و باریک ، نوک تیز و کرکـــدار می باشند. لوله جام گل (Corolla tube) بخصوص در سطح فوقانی پوشیده از کرک است. اندام های مذکر چهار عدد هستند که بطور جفت در مقابل لبه فوقانی لوله جام گل قرار گرفته که یک جفت آن کوتاه تر از جفت دیگر می باشد. اندامهای مذکر دارای رنگ سفید مایل به سبز می باشند و بساک ها (Anther) بوسیله میله بلندی به یک شکل منقار مانند کوتاه و متورمی منتهی می گردند. کنجد دارای تخمدان فوقانی بوده و هر تخمدان از هر حجره به هم پیوسته تشکیل شده است که گاهی حاوی چهار حفره نیز می باشد. میوه کنجد کپسولی است که بوسیله دو سوراخ انتهایی باز شده و مقطع آن راست گوشه (Rectangular) می باشد. در روی کپسول کنجد شیارهایی با یک منقار کوتاه سه گوش که در انتهای آن قرار دارد دیده می شود. طول هر کپسول کنجد به دو یا سه سانتیمتر رسیده و محتوی تعداد بی شماری بذر کوچک و تخم مرغی شکل است که از یک طرف باریک و در امتداد یک حاشیه آن خط بلندی قرار گرفته است. پوسته بذر ممکن است صاف یا مشبک (Reticulate) بوده و رنگ آن برحسب انواع مختلف ممکن است سفید، زرد، قرمز، قهوه ای تا سیاه تغییر نماید.

شکل1-1 گیاه کنجد

• تركیبات شیمیایی کنجد

روغن كنجد یكی از روغن های اشباع نشده و مفید برای بدن است که در آمریكای شمالی و كانادا به مقدار زیاد مصرف می شود، زیرا این روغن نه تنها كلسترول خونرا افزایش نمی دهد، بلكه آن را كاهش نیز می­دهد. كنجد دارای پروتئین، ویتامین های B ,D ,E و لسیتین (LECITHIN) می باشد. مقدار روغن آن در حدود 50% است. روغن كنجد مركب از حدود 70% اسیدهای چرب اشباع نشده مانند لینولئیک اسید،‌ اولئیک اسید و مقداری اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید پالمتیک و آراشیدیک اسید می باشد.

• خواص مفید کنجد برای سلامتی بدن

• برای چاق شدن و تقویت نیروی جنسی موثر است.
• برای رفع قولنج كنجد را آسیاب كرده و با سركه مخلوط كنید و به مقدار نصف وزن كنجد، مغز بادام پوست كنده را به آن اضافه كنید. سپس آنها را پودر كنید و هر روز به مقدار یک قاشق سوپ خوری از آن بخورید.
• كنجد گرفتگی صدا را از بین می برد.
• نرم كننده معده و روده است.
• كره كنجد كه در كانادا بنام تاهیتی معروف است و شبیه ارده می باشد، غذای خوبی برای رشد بچه هاست.
• برگ كنجد را اگر به سر بمالید، باعث رشد و سیاهی موی سر می شود.
• ارده نرم كننده معده و روده هاست.
• كنجد فشار خون بالارا كاهش می دهد.
• كنجد ضد رماتیسم است.
• برای رفع ناراحتی كیسه صفرا مفید است.
• دم كرده برگ كنجد، اسهال خونی را برطرف می كند.
• روغن كنجد برای رفع تنگی نفس، سرفه خشك و زخم ریه مفید است.
• روغن كنجد سوزش ادرار را رفع می كند.

• از روغن كنجد به جای روغن زیتون در سالاد استفاده كنید.

  • بیماریهای مهم کنجد

از جمله بیماری های مهمی كه گیاه كنجد را مورد تهدید و حمله قرار می دهند، می توان به بیماری گل سبز، بوته میری و پوسیدگی ذغالی اشاره نمود.

1-4-1- بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد

بیماری پوسیدگی ذغالی در مناطق مهم کشت کنجد با درصد و شدت آلودگی مختلف مشاهده و موجب کاهش کمیت وکیفیت محصول کنجد گردیده است. عملکرد این محصول در ارقام محلی 800 کیلو گرم در هکتار و در ارقام اصلاح شده 1600-1200 کیلوگرم در هکتار بدست آمده است (اندر خور و مافی پاشاکلایی،1387). با توجه به درصد زیاد آلودگی به بیماری پوسیدگی ذغالی در مزارع کنجد در سالهای اخیر مشکلات زیادی برای کنجد کاران به وجود آورده است.

شکل 1-2 تصویر بوته های آلوده گیاه کنجد به قارچ M. phaseolina

• آفات

آفات رایج گیاه كنجد شامل آگروتیس یا طوقه بر، شته و كرم برگ خوار می باشد كه در مراحل اولیه یا در طول رشد این گیاه ایجاد خسارت می نمایند.

• شرایط محیطی مورد نیاز برای کشت کنجد

• 

•  

 اندامهای مذکر دارای رنگ سفید مایل به سبز می باشند و بساک ها (Anther) بوسیله میله بلندی به یک شکل منقار مانند کوتاه و متورمی منتهی می گردند. کنجد دارای تخمدان فوقانی بوده و هر تخمدان از هر حجره به هم پیوسته تشکیل شده است که گاهی حاوی چهار حفره نیز می باشد. میوه کنجد کپسولی است که بوسیله دو سوراخ انتهایی باز شده و مقطع آن راست گوشه (Rectangular) می باشد. در روی کپسول کنجد شیارهایی با یک منقار کوتاه سه گوش که در انتهای آن قرار دارد دیده می شود. طول هر کپسول کنجد به دو یا سه سانتیمتر رسیده و محتوی تعداد بی شماری بذر کوچک و تخم مرغی شکل است که از یک طرف باریک و در امتداد یک حاشیه آن خط بلندی قرار گرفته است. پوسته بذر ممکن است صاف یا مشبک (Reticulate) بوده و رنگ آن برحسب انواع مختلف ممکن است سفید، زرد، قرمز، قهوه ای تا سیاه تغییر نماید.

شکل1-1 گیاه کنجد

• تركیبات شیمیایی کنجد

روغن كنجد یكی از روغن های اشباع نشده و مفید برای بدن است که در آمریكای شمالی و كانادا به مقدار زیاد مصرف می شود، زیرا این روغن نه تنها كلسترول خونرا افزایش نمی دهد، بلكه آن را كاهش نیز می­دهد. كنجد دارای پروتئین، ویتامین های B ,D ,E و لسیتین (LECITHIN) می باشد. مقدار روغن آن در حدود 50% است. روغن كنجد مركب از حدود 70% اسیدهای چرب اشباع نشده مانند لینولئیک اسید،‌ اولئیک اسید و مقداری اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید پالمتیک و آراشیدیک اسید می باشد.

• خواص مفید کنجد برای سلامتی بدن

• برای چاق شدن و تقویت نیروی جنسی موثر است.
• برای رفع قولنج كنجد را آسیاب كرده و با سركه مخلوط كنید و به مقدار نصف وزن كنجد، مغز بادام پوست كنده را به آن اضافه كنید. سپس آنها را پودر كنید و هر روز به مقدار یک قاشق سوپ خوری از آن بخورید.
• كنجد گرفتگی صدا را از بین می برد.
• نرم كننده معده و روده است.
• كره كنجد كه در كانادا بنام تاهیتی معروف است و شبیه ارده می باشد، غذای خوبی برای رشد بچه هاست.
• برگ كنجد را اگر به سر بمالید، باعث رشد و سیاهی موی سر می شود.
• ارده نرم كننده معده و روده هاست.
• كنجد فشار خون بالارا كاهش می دهد.
• كنجد ضد رماتیسم است.
• برای رفع ناراحتی كیسه صفرا مفید است.
• دم كرده برگ كنجد، اسهال خونی را برطرف می كند.
• روغن كنجد برای رفع تنگی نفس، سرفه خشك و زخم ریه مفید است.
• روغن كنجد سوزش ادرار را رفع می كند.

• از روغن كنجد به جای روغن زیتون در سالاد استفاده كنید.

  • بیماریهای مهم کنجد

از جمله بیماری های مهمی كه گیاه كنجد را مورد تهدید و حمله قرار می دهند، می توان به بیماری گل سبز، بوته میری و پوسیدگی ذغالی اشاره نمود.

1-4-1- بیماری پوسیدگی ذغالی کنجد

بیماری پوسیدگی ذغالی در مناطق مهم کشت کنجد با درصد و شدت آلودگی مختلف مشاهده و موجب کاهش کمیت وکیفیت محصول کنجد گردیده است. عملکرد این محصول در ارقام محلی 800 کیلو گرم در هکتار و در ارقام اصلاح شده 1600-1200 کیلوگرم در هکتار بدست آمده است (اندر خور و مافی پاشاکلایی،1387). با توجه به درصد زیاد آلودگی به بیماری پوسیدگی ذغالی در مزارع کنجد در سالهای اخیر مشکلات زیادی برای کنجد کاران به وجود آورده است.

شکل 1-2 تصویر بوته های آلوده گیاه کنجد به قارچ M. phaseolina

• آفات

آفات رایج گیاه كنجد شامل آگروتیس یا طوقه بر، شته و كرم برگ خوار می باشد كه در مراحل اولیه یا در طول رشد این گیاه ایجاد خسارت می نمایند.

• شرایط محیطی مورد نیاز برای کشت کنجد