یکی از مهم­ترین عوامل به وجود آورنده ضایعات در محصولات کشاورزی و باغی فعالیت باکتری­ ها و قارچ­های مولد توکسین می­باشند و یکی از معمول­ترین روش­ها برای حفظ محصولات کشاورزی استفاده از مواد شیمیایی ضد­قارچ و ضد­باکتری برای کاهش فعالیت و ضایعات ناشی از این میکروارگانیسم­هاست. در این راستا محققین رشته­ های میکروبیولوژی و صنایع غذایی ترکیبات گوناگونی را به کار گرفته­اند ولی از آن­جا که بیشتر این ترکیبات مصنوعی و سنتتیک می­باشد، علاوه بر هزینه زیاد تولید و استفاده از آن­ها دارای عوارض جانبی نا­خواسته­ی زیادی نیز برای انسان می­باشندRad et al., 2011) ).

در سال­های اخیر توجه محققان به گروهی از ترکیبات طبیعی گیاهی به نام اسانس ­ها جلب شده که علاوه بر خواص ضد قارچی موادی طبیعی و کم­خطر برای سلامت انسان و محیط­زیست می­باشند، به نظر می­رسدکه استفاده از اسانس ­ها و عصاره گیاهان­دارویی در تمام مراحل فراوری بتواند در جمعیت جدایه­های توکسین­زا قارچ A.flavus را تحت تاثیر قرار دهد و در نهایت بر روی کاهش آلودگی محصولات به آفلاتوکسین کمک نماید (Rad et al., 2011).

کلمه اسانس از ریشه­ یونانی Essential به معنای ذاتی، اصلی یا ضروری گرفته شده است. واژه­ی Essential oil اولین بار در قرن 16 میلادی توسط یک دانشمند سویسی به نام Parcelus von Hohenheim به کار برده شد. اسانس ­ها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند، بلکه به صورت ترکیبات مختلفی مشاهده می­شوند ولی به طور کلی از گروه شیمیایی موسوم به ترپن­ها و یا منشاء ترپنی دارند (فراهانی، 1389).

اسانس ­ها یا ترکیبات معطر، یکی از بزرگ­ترین و مهم­ترین ترکیب­های ثانوی در گیاهان دارویی، ادویه­ای به ویژه معطر هستند. ترکیبات ثانویه که در برخی گیاهان به دلیل مسیرهای بیوشیمیایی خاص تولید می­شوند به صورت معطر، روغنی، غلیظ عمدتاً بدون رنگ و فرار، آب­گریز یا غیر­محلول در آب هستند. در علم شیمی مفهوم آروماتیک به معنی معطر است و هر ماده­ای که در ساختار مولکولی خود دارای حلقه بنزنی باشد مواد آروماتیک و در غیر این صورت آلیفاتیک می­گویند. بسیاری از اسانس ­های تولید شده در گیاهان دارای حلقه معطرند و ممکن است ترشح مواد معطر به سطح بیرونی سلول­ها، به خودی خود انجام شود یا مواد معطر در کیسه، مجاری و بافت­های ترشحی

خرید فایل متن کامل این پایان نامه :

 ذخیره شده، بر اثر لمس و یا پاره­شدن به بیرون تراوش کند. در همین حوزه به گیاهانی که توانایی تولید، ذخیره و ترشح ترکیبات معطر یا اسانس را دارند گیاهان­معطر گفته می­ شود ( قاسمی، 1388).

اسانس ­ها در سلول­ها و کرک­های ترشحی منفرد یا مجتمع، غده­های ترشحی، مجاری ترشحی در قسمت ­های سطحی و درونی اندام­های مختلف: برگ­ها، گل­ها، میوه­ ها، جوانه­ها و شاخه گیاهان وجود دارند یا ممکن است در اندام­های مختلف گیاهان پراکنده شده باشد در این صورت اسانس حاصل، از نظر کمیت و کیفیت و همچنین اجزا و عناصر تشکیل دهنده از اندامی به اندام دیگر تفاوت دارد (امید بیگی، 1384).

بعضی از اسانس ­ها در دمای پایین جامدند و استئاروپن نامیده شده مانند تیمول، مانیتول، کامفور و بعضی دیگر در درجه حرارت پایین مایع بوده که اولئوپن نامیده می­ شود.

1-1 اندام گیاهی حاوی اسانس

اسانس ­ها در گیاهان مختلف و در اندام­های گوناگون این گیاهان یافت می­شوند. در تیره رز بیشترین مقدار اسانس در قسمت ­های مختلف گل دیده می­ شود در گیاهان خانواده گرامینه اسانس در برگ­های گیاه تجمع دارد و در مرکبات می­توان اسانس را در پوست میوه جست­و­جو کرد. در مورد گیاهانی که در این طرح مورد آزمایش قرار گرفته­اند آویشن، مرزه، باریجه که از تیره نعناع هستند بیشترین اسانس را در برگ­ها و ساقه خود دارند اسانس اکالیپتوس از برگ­های حاوی آن که دارای تعداد بسیار زیادی غده­های ترشح­کننده اسانس است به دست آمده است. رزماری در اندام­های هوایی گیاه یافت می­ شود (راد، 1378).

2-1 فعالیت ضد­قارچی اسانس ­ها

نتایج دلگرم­کننده در مورد استفاده از این تولیدات طبیعی در جهت کنترل پوسیدگی­های قارچی بدست آمده که دلالت بر توسعه و تولید قارچ­کش­های طبیعی همپای قارچ­کش­های مصنوعی دارد، شاید بتوان امید داشت که از این طریق محیط­زیست سالم­تر برای انسان مهیا گردد (cakira et al.,2005). فعالیت ضد­قارچی که از اثر اسانس ­ها گیاهان مشتق می­ شود به طور کلی برای گیاه سمی نمی ­باشد و اثری بر خصوصیات مورفولوژیکی آن ندارد (shahi et al.,2003). یک اسانس در برخی موارد ممکن است رفتار قارچ­کشی بسیار قوی در برابر برخی از عوامل بیماری­زا بروز دهد در صورتی­که روی سایر عوامل بی­تاثیر باشد. بنابراین نمای روشنی بر سمیت قارچ­کشی­ها زمانی به دست می ­آید که این ترکیبات بر ضد طیف وسیعی از بیماری­ها آزمایش شود. به نظر می­رسد خاصیت ضد­قارچی و ضد­باکتریایی اسانس ­ها در نتیجه فعالیت هم­افزایی ترکیبات موجود در آن باشد بدین معنی که هر ترکیب به تنهایی مانند مجموع ترکیبات موثر نیست (ادیب­نیشابوری، 1390).

آسپرژیلوس­فلاووس یکی از قارچ­های مولد آفلاتوکسین بوده و از مهم­ترین قارچ­های تولید کننده آفلاتوکسین که از پسته جدا شده ­اند می­توان آسپرژیلوس­پارازیتیکوس و آ. فلاووس را نام برد (جوانمرد و رضایی، 1389). قارچ A. flavus روی گستره وسیعی از محصولات کشاورزی و مواد­غذایی رشد نموده و با تولید زهرابه آفلاتوکسین موجب آلودگی آن­ها می­ شود. آفلاتوکسین­ها سمی و سرطان­زا بوده و مقدار آن­ها در محصولات کشاورزی به دقت بررسی شده و در اغلب کشور­ها حد مجاز آن­ها 5 تا 15 پی پی ام در گرم مشخص شده است (Codex, 2008).