فیبرینوژن پلاسما، یک پروتئین واکنشی فاز حاد است که دگرانوله شدن پلاکت ها را در پاسخ به ADP تقویت می کند. بنابراین افزایش سطوح آن شاید پاسخ ثانویه به التهاب یا عفونت باشد که تا حدی به واسطه واکنش پذیری پلاکت ها القا می شود. هم چنین نقش اساسی در تعدادی از پروسه های بدن مانند التهاب، آتروژنز و ترومبوژنز ایفا می کند. این پروتئین التهابی در مکانیسم های آتروترومبوژنیک شامل فیلتراسیون دیواره عروقی به واسطه فیرینوژن، اثرات همورولوژیکی ناشی از افزایش ویسکوزیته خون،        افزایش تجمع پلاکت و تشکیل ترومبوز می باشند(کاماس و لیپ^[9]، 2003). بعلاوه پروتئین واکنشی C یک پروتئین فاز حاد است که در حین عفونت، التهاب و آسیب بافتی، بطور چشمگیری افزایش می یابد(هاتوری^[10] و همکاران، 2007). این پروتئین اغلب از طریق کبد در پاسخ به میانجی های التهابی خونی ساخته و در خون ترشح می شود( لی و گلدفاین^[11]، 2006). از بین پروتئین های فاز حاد، اندازه گیری پروتئین واکنشی C به علت افزایش سریع آن در آغاز ضایعه بافتی و کاهش سریع آن به محض بهبودی، بهترین راه تشخیص ضایعات بافتی است(سیموپولوس^[12]،2006)

در بسیاری از تحقیقات اپیدیمولوژی و پژوهش هایی با گروه های کنترل شده، تایید گردید که فعالیت ورزشی با شدت، مدت و تکرار مناسب، منتج به تغییرات مستقل و مطلوبی در نیمرخ چربی و لیپوپروتئین های افراد سالم و مبتلا به دیس لیپیدمی می شود( کوکینوس و فرن هال^[13]، 1999؛ لئون و سنچز^[14]، 2001). در اکثر این یافته ها تاثیر فعالیت ورزشی بر افزایش کلسترول لیپوپروتئین پرچگال و کاهش کمتر در کلسترول تام، تری گلیسیرید و کلسترول لیپوپروتئین کم چگال مشاهده شد(لئون و سنچز^[15]، 2001). بعلاوه ترکیب فعالیت ورزشی و رژیم غذایی منجر به کاهش بیشتر کلسترول لیپوپروتئین کم چگال در مقایسه به هر کدام از مداخله های صرف بود(استفانیک و همکاران^[16]، 1998).

• بیان مسئله

• فیبرینوژن پلاسما، یک پروتئین واکنشی فاز حاد است که دگرانوله شدن پلاکت ها را در پاسخ به ADP تقویت می کند. بنابراین افزایش سطوح آن شاید پاسخ ثانویه به التهاب یا عفونت باشد که تا حدی به واسطه واکنش پذیری پلاکت ها القا می شود. هم چنین نقش اساسی در تعدادی از پروسه های بدن مانند التهاب، آتروژنز و ترومبوژنز ایفا می کند. این پروتئین التهابی در مکانیسم های آتروترومبوژنیک شامل فیلتراسیون دیواره عروقی به واسطه فیرینوژن، اثرات همورولوژیکی ناشی از افزایش ویسکوزیته خون،        افزایش تجمع پلاکت و تشکیل ترومبوز می باشند(کاماس و لیپ^[9]، 2003). بعلاوه پروتئین واکنشی C یک پروتئین فاز حاد است که در حین عفونت، التهاب و آسیب بافتی، بطور چشمگیری افزایش می یابد(هاتوری^[10] و همکاران، 2007). این پروتئین اغلب از طریق کبد در پاسخ به میانجی های التهابی خونی ساخته و در خون ترشح می شود( لی و گلدفاین^[11]، 2006). از بین پروتئین های فاز حاد، اندازه گیری پروتئین واکنشی C به علت افزایش سریع آن در آغاز ضایعه بافتی و کاهش سریع آن به محض بهبودی، بهترین راه تشخیص ضایعات بافتی است(سیموپولوس^[12]،2006)

  در بسیاری از تحقیقات اپیدیمولوژی و پژوهش هایی با گروه های کنترل شده، تایید گردید که فعالیت ورزشی با شدت، مدت و تکرار مناسب، منتج به تغییرات مستقل و مطلوبی در نیمرخ چربی و لیپوپروتئین های افراد سالم و مبتلا به دیس لیپیدمی می شود( کوکینوس و فرن هال^[13]، 1999؛ لئون و سنچز^[14]، 2001). در اکثر این یافته ها تاثیر فعالیت ورزشی بر افزایش کلسترول لیپوپروتئین پرچگال و کاهش کمتر در کلسترول تام، تری گلیسیرید و کلسترول لیپوپروتئین کم چگال مشاهده شد(لئون و سنچز^[15]، 2001). بعلاوه ترکیب فعالیت ورزشی و رژیم غذایی منجر به کاهش بیشتر کلسترول لیپوپروتئین کم چگال در مقایسه به هر کدام از مداخله های صرف بود(استفانیک و همکاران^[16]، 1998).

  • بیان مسئله

  بیژه و همکاران(2011) نشان دادند که یک جلسه تمرین مقاومتی دایره ای ( شامل 10 تمرین با شدت 35% یک تکرار بیشینه) با افزایش معنی دار سطوح پروتئین واکنشی C و عدم تغییر در سطوح فیبرینوژن پلاسمایی مردان مسن همراه بود. در حالی که عدم تغییر معنی دار سطوح فیبرینوژن متعاقب یک جلسه فعالیت حاد( تست ورزشی بروس فزاینده حداکثر) تمرین در صبح و عصر (صبوری سارئین و همکاران، 2012) و افزایش بیشتر سطوح فیبرینوژن پس از یک جلسه تمرین مقاومتی با شدت ٨٠ درصد یک تکرار بیشینه در مقایسه با یک جلسه تمرین هوازی وامانده ساز با شدت متوسط در مطالعات قبلی گزارش شده است(موسوی و حبیبیان، 1390). بعلاوه نورمن دین^[35] و همکاران(2013) نشان دادند سطح پروتئین واکنشی C، 20 دقیقه بلافاصله و 24 ساعت پس از هر دو نوع ورزش حاد تناوبی با شدت بالا (دو تمرین تناوبی 8 دقیقه ای شامل ثانیه 30 فعالیت با شدت 100% توان اوج و 30 ثانیه ریکاوری غیر فعال) و تمرین مداوم با شدت متوسط (22 دقیقه تمرین با شدت 60% توان اوج) در بیماران مبتلا به ناتوانی قلبی(61 سال) افزایش معنی داری نیافت.

  از سوی دیگر شوا هد نشان می دهند که بین کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی و فعالیت ورزشی ارتباط مثبتی وجود دارد و تغییرات احتمالی در شکسته شدن لیپوپروتئین ناشی از فعالیت ورزشی ممکن است توجیهی برای این ارتباط مهم باشد. لیپوپروتئین با دانسیته زیاد مهم ترین فاکتور خطرزای بیماری های قلبی عروقی است و کاهش سطوح آن با افزایش خطر بروز بیماری قلبی عروقی همراه است. در افراد تمرین کرده استقامتی سطوح لیپوپروتئین با دانسیته زیاد در مقایسه با افراد غیرفعال به طور قابل ملاحظه ای بالاتر است . اما این که چه نوع ورزشی این پاسخ ها را تحریک می کند و چه میزانی (دوزی) از ورزش سطوح لیپوپروتئین با دانسیته زیاد را افزایش می بخشد، مورد بحث است. بنابر این پاسخ به این سوالات می تواند اهمیت زیادی در کاهش بیماری های قلبی عروقی داشته باشد و انجام تحقیقات بیشتر به منظور بررسی نقش انواع پروتکل های ورزشی بر نیمرخ لیپیدی ضروری به نظر می رسد(مدرسن^[36]،2004).

  

•  

بیژه و همکاران(2011) نشان دادند که یک جلسه تمرین مقاومتی دایره ای ( شامل 10 تمرین با شدت 35% یک تکرار بیشینه) با افزایش معنی دار سطوح پروتئین واکنشی C و عدم تغییر در سطوح فیبرینوژن پلاسمایی مردان مسن همراه بود. در حالی که عدم تغییر معنی دار سطوح فیبرینوژن متعاقب یک جلسه فعالیت حاد( تست ورزشی بروس فزاینده حداکثر) تمرین در صبح و عصر (صبوری سارئین و همکاران، 2012) و افزایش بیشتر سطوح فیبرینوژن پس از یک جلسه تمرین مقاومتی با شدت ٨٠ درصد یک تکرار بیشینه در مقایسه با یک جلسه تمرین هوازی وامانده ساز با شدت متوسط در مطالعات قبلی گزارش شده است(موسوی و حبیبیان، 1390). بعلاوه نورمن دین^[35] و همکاران(2013) نشان دادند سطح پروتئین واکنشی C، 20 دقیقه بلافاصله و 24 ساعت پس از هر دو نوع ورزش حاد تناوبی با شدت بالا (دو تمرین تناوبی 8 دقیقه ای شامل ثانیه 30 فعالیت با شدت 100% توان اوج و 30 ثانیه ریکاوری غیر فعال) و تمرین مداوم با شدت متوسط (22 دقیقه تمرین با شدت 60% توان اوج) در بیماران مبتلا به ناتوانی قلبی(61 سال) افزایش معنی داری نیافت.

از سوی دیگر شوا هد نشان می دهند که بین کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی و فعالیت ورزشی ارتباط مثبتی وجود دارد و تغییرات احتمالی در شکسته شدن لیپوپروتئین ناشی از فعالیت ورزشی ممکن است توجیهی برای این ارتباط مهم باشد. لیپوپروتئین با دانسیته زیاد مهم ترین فاکتور خطرزای بیماری های قلبی عروقی است و کاهش سطوح آن با افزایش خطر بروز بیماری قلبی عروقی همراه است. در افراد تمرین کرده استقامتی سطوح لیپوپروتئین با دانسیته زیاد در مقایسه با افراد غیرفعال به طور قابل ملاحظه ای بالاتر است . اما این که چه نوع ورزشی این پاسخ ها را تحریک می کند و چه میزانی (دوزی) از ورزش سطوح لیپوپروتئین با دانسیته زیاد را افزایش می بخشد، مورد بحث است. بنابر این پاسخ به این سوالات می تواند اهمیت زیادی در کاهش بیماری های قلبی عروقی داشته باشد و انجام تحقیقات بیشتر به منظور بررسی نقش انواع پروتکل های ورزشی بر نیمرخ لیپیدی ضروری به نظر می رسد(مدرسن^[36]،2004).

:

1-1- مشخصات گیاه :

گونه های مختلف اسطوخودوس گیاهانی چند ساله و خشبی هستند . تا کنون حدود 48 گونه متعلق به اسطوخودوس یا ((لاواند)) شناسایی شده است . اسطوخودوس فرانسوی (با گونه های اسپیکا ، افیسینالیس و ورا هم نام است) ، گیاهی است مدیترانه ای ، منشا آن جنوب اروپا گزارش شده است و در جنوب و مرکز ایتالیا ، یونان ، جنوب فرانسه و اسپانیا در خاک های سبک شنی ودر ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا به طور خودرو می روید . این گیاه حقیقی (غیر دو رگ) است و بذر تولید می کند . اسطوخودوس فرانسوی گیاهی چند ساله و خشبی است . ریشه اصلی آن طویل و چوبی است و انشعاب های متراکم و فراوانی دارد و قادر به جذب رطوبت از اعماق 3 تا 4 متری زمین می باشد . ساقه ضخیم و قهوه ای رنگ است . قسمت تحتانی ساقه انشعاب های فراوانی دارد و گیاه بسیار متراکم و انبوه به نظر می رسد . شکل ظاهری آن در گیاهان چند ساله شبیه به نیم کره ای است که قطر آن به 80 تا 120 سانتی متر می رسد . ارتفاع ساقه متفاوت است و به سن گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد طوری که شرایط متفاوت زیستی به خصوص درجه حرارت و رطوبت و مشخصات جنس زمین تغییرات محسوس و قابل توجهی را در گیاه مذکور به وجود آورده است که منجر به پیدایش دو فرم متمایز که یکی دارای عطر بیشتری است گردیده است . به طور کلی جنس زمین (خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ، کود ها و علف های هرز) تاثیر بسزایی در کیفیت محصول ایفا می کند . ارتفاع گیاهان چند ساله به 40 تا 60 سانتی متر می رسد . برگ ها به رنگ سبز تیره ، نیزه ای شکل و به طور متقابل روی ساقه قرار می گیرند . طول برگ ها 3 تا 5 و عرض آن 0.2 تا 0.5 سانتی متر است . برگ ها پوشیده از کرک و حفره های حاوی اسانس است . گل ها در انتهای ساقه های گل دهنده به صورت خوشه های مجتمع قرار می گیرند . ساقه های گل دهنده در اسطوخودوس فرانسوی غیر منشعب است و ارتفاع آن بین 20 تا 40 سانتی متر می باشد . گل ها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش است . برخی از گیاهان ممکن است گل های سفید رنگ یا بور (قهوه ای روشن) تولید کنند ولی اسانس این گیاهان کمیت و کیفیت نا مطلوبی دارند و ریشه اصلی این گیاه طویل و چوبی است و از انشعاب هیا متراکم و فراوانی برخوردار است . این ریشه قادر به جذب رطوبت از اعماق 4 متری زمین است . میوه فندقه و به شکل تخم مرغ است . طول میوه 1.8 تا 2.2 میلی متر و رنگ آن قهوه ای تیره و براق است . وزن هزار دانه 0.85 تا 1.1 گرم است . پیکر رویشی این گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است . اسانس در برگ ها و گلهای اسطوخودوس و در حفره های مخصوص ساخته و ذخیره می شود .اسانس گل ها در مقایسه با برگ ها کیفیت مناسب تری دارند و مقدار آن به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین 0.5 تا 1.5 درصد است ، مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده

:

1-1- مشخصات گیاه :

گونه های مختلف اسطوخودوس گیاهانی چند ساله و خشبی هستند . تا کنون حدود 48 گونه متعلق به اسطوخودوس یا ((لاواند)) شناسایی شده است . اسطوخودوس فرانسوی (با گونه های اسپیکا ، افیسینالیس و ورا هم نام است) ، گیاهی است مدیترانه ای ، منشا آن جنوب اروپا گزارش شده است و در جنوب و مرکز ایتالیا ، یونان ، جنوب فرانسه و اسپانیا در خاک های سبک شنی ودر ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا به طور خودرو می روید . این گیاه حقیقی (غیر دو رگ) است و بذر تولید می کند . اسطوخودوس فرانسوی گیاهی چند ساله و خشبی است . ریشه اصلی آن طویل و چوبی است و انشعاب های متراکم و فراوانی دارد و قادر به جذب رطوبت از اعماق 3 تا 4 متری زمین می باشد . ساقه ضخیم و قهوه ای رنگ است . قسمت تحتانی ساقه انشعاب های فراوانی دارد و گیاه بسیار متراکم و انبوه به نظر می رسد . شکل ظاهری آن در گیاهان چند ساله شبیه به نیم کره ای است که قطر آن به 80 تا 120 سانتی متر می رسد . ارتفاع ساقه متفاوت است و به سن گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد طوری که شرایط متفاوت زیستی به خصوص درجه حرارت و رطوبت و مشخصات جنس زمین تغییرات محسوس و قابل توجهی را در گیاه مذکور به وجود آورده است که منجر به پیدایش دو فرم متمایز که یکی دارای عطر بیشتری است گردیده است . به طور کلی جنس زمین (خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ، کود ها و علف های هرز) تاثیر بسزایی در کیفیت محصول ایفا می کند . ارتفاع گیاهان چند ساله به 40 تا 60 سانتی متر می رسد . برگ ها به رنگ سبز تیره ، نیزه ای شکل و به طور متقابل روی ساقه قرار می گیرند . طول برگ ها 3 تا 5 و عرض آن 0.2 تا 0.5 سانتی متر است . برگ ها پوشیده از کرک و حفره های حاوی اسانس است . گل ها در انتهای ساقه های گل دهنده به صورت خوشه های مجتمع قرار می گیرند . ساقه های گل دهنده در اسطوخودوس فرانسوی غیر منشعب است و ارتفاع آن بین 20 تا 40 سانتی متر می باشد . گل ها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش است . برخی از گیاهان ممکن است گل های سفید رنگ یا بور (قهوه ای روشن) تولید کنند ولی اسانس این گیاهان کمیت و کیفیت نا مطلوبی دارند و ریشه اصلی این گیاه طویل و چوبی است و از انشعاب هیا متراکم و فراوانی برخوردار است . این ریشه قادر به جذب رطوبت از اعماق 4 متری زمین است . میوه فندقه و به شکل تخم مرغ است . طول میوه 1.8 تا 2.2 میلی متر و رنگ آن قهوه ای تیره و براق است . وزن هزار دانه 0.85 تا 1.1 گرم است . پیکر رویشی این گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است . اسانس در برگ ها و گلهای اسطوخودوس و در حفره های مخصوص ساخته و ذخیره می شود .اسانس گل ها در مقایسه با برگ ها کیفیت مناسب تری دارند و مقدار آن به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین 0.5 تا 1.5 درصد است ، مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را ((لینالیل استات)) (35 تا 60 درصد) ،((سینئول)) (10 درصد) ، ((لینالول)) ، ((کامفور)) ، ((نرول)) ، ((بورنئول)) و ((گرانیول)) تشکیل می دهد . از ترکیبات دیگر این گیاه می توان از ((کومارین)) ، ((فلاونوئید)) و ((استرول)) ، ((اسید بوتریک)) ، ((اسید پروپیونیک)) ، ((اسید والریک)) ، ((لینالیل آزاد)) و ژرامبول نام برد . بذر های اسطوخودوس فرانسوی 3 الی 4 سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند . رشد اولیه این گیاه بسیار کند است . گیاهان معمولا از سال اول به گل می روند . رویش گیاهان در سال های بعد در فصل بهار (اوایل فروردین) آغاز می شود و گل ها اواخر بهار (اواخر خرداد) ظاهر می شوند و گلدهی تا اواسط تابستان (مرداد) ادامه می یابد . هوای سرد و بارندگی (10 تا15 روز قبل گلدهی) گلدهی را به تاخیر می اندازد .هوای گرم و خشک سبب تسریع در گلدهی اسطوخودوس فرانسوی می شود . میوه های این گیاه به تدریج می رسند . پس از رسیدن میوه ، بذر ها از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند . روش مرسوم تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن است . ابتدا قلمه ها در محل مناسبی مانند گل خانه ها ، برگ دار و ریشه دار می شوند ، سپس به زمین اصلی منتقل می شوند . از طریق بذر و خوابانیدن نیز این گیاه قابل تکثیر است (ماوس و همکاران[2] ، 2003) . در هر هکتار زمین 12500 پایه (قلمه) از این گیاه کاشته می شود . از هر پایه مرغب گیاه 500 گرم سر شاخه گلدار و از هر هکتار 500 کیلو گرم گیاه به دست می اید . کود لازم 700 کیلوگرم فسفات و 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار نیترات سدیم قبل از کاشت استفاده می شود . با بررسی های به عمل آمده ، آب و هوا ، ارتفاع محل ، جنس زمین و نوع واریته در ایجاد محصول مرغوب و فراوان تاثیر دارد . دوره رویشی اسطوخودوس بسیار طولانی است و معمولا 20 تا 30 سال عمر می کند و تا 15 الی 20 سال بازدهی اقتصادی دارد .

1-2- نیاز­های اکولوژیکی :

اسطوخودوس فرانسوی بومی ایران نیست ولی به طور تقریبا گسترده ای برای استفاده دارویی و زینتی در کشورمان کشت می شود . اسطوخودوس از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است . در طول رویش به تابش نور فراوان و هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد . در این شرایط عملکرد گل ، اسانس و همچنین کیفیت اسانس افزایش می یابد . در این مورد تحقیقات نشان می دهد که مقدار و کیفیت اسانس با نور رابطه مستقیم دارد . کشت اسطوخودوس در مناطقی که نور کافی وجود نداشته باشد نه تنها از مقدار اسانس گل ها کاسته می شود ، بلکه سبب کاهش ترکیبات استری (لینالیل استات[3]) آن می شود. در این مورد گیاهانی که در سایه کشت شده اند اسانس و ترکیبات استری آن در مقایسه با گیاهان کشت شده در آفتاب به ترتیب 55 و 41 دصد کاهش نشان می دهد . اگرچه اسطوخودوس قادر است درجه حرارت های پایین (15 الی 20 درجه ی سانتی گراد) را تحمل کند ، ولی در فصل بهار هنگام رویش گیاه و تولید شاخ و برگ به سرما بسیار حساس است و با بروز سرما ، گیاهان دچار سرما زدگی شده و خشک می شوند . از این رو از کشت این گیاه در زمین های گود و مناطق سرد حتی الامکان باید اجتناب کرد . رطوبت زیاد برای اسطوخودوس مناسب نیست . آبیاری زیاد سبب کاهش چشمگیر اسانس (به مقدار 30 تا 50 درصد) و ترکیبات تشکیل دهنده آن می شود . این گیاه از مرحله تشکیل گل قادر است خشکی را برای مدت طولانی تحمل کند . اسطوخودوس فرانسوی در هر نوع خاکی قادر به رویش است . ولی خاک های سبک حاوی ترکیبات کلسیم و غنی از مواد و عناصر غذایی خاک های مناسبی برای تولید انبوه این گیاه است . خاک های سنگین که تهویه هوا در آن ها به سختی انجام می گیرد و همچنین خاک هایی که سبب آب ایستایی می شوند برای کشت این گیاه مناسب نیستند، پی اچ خاک برای اسطوخودوس فرانسوی بین 6.4 تا 8.2 مناسب است .

 اسانس را ((لینالیل استات)) (35 تا 60 درصد) ،((سینئول)) (10 درصد) ، ((لینالول)) ، ((کامفور)) ، ((نرول)) ، ((بورنئول)) و ((گرانیول)) تشکیل می دهد . از ترکیبات دیگر این گیاه می توان از ((کومارین)) ، ((فلاونوئید)) و ((استرول)) ، ((اسید بوتریک)) ، ((اسید پروپیونیک)) ، ((اسید والریک)) ، ((لینالیل آزاد)) و ژرامبول نام برد . بذر های اسطوخودوس فرانسوی 3 الی 4 سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند . رشد اولیه این گیاه بسیار کند است . گیاهان معمولا از سال اول به گل می روند . رویش گیاهان در سال های بعد در فصل بهار (اوایل فروردین) آغاز می شود و گل ها اواخر بهار (اواخر خرداد) ظاهر می شوند و گلدهی تا اواسط تابستان (مرداد) ادامه می یابد . هوای سرد و بارندگی (10 تا15 روز قبل گلدهی) گلدهی را به تاخیر می اندازد .هوای گرم و خشک سبب تسریع در گلدهی اسطوخودوس فرانسوی می شود . میوه های این گیاه به تدریج می رسند . پس از رسیدن میوه ، بذر ها از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند . روش مرسوم تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن است . ابتدا قلمه ها در محل مناسبی مانند گل خانه ها ، برگ دار و ریشه دار می شوند ، سپس به زمین اصلی منتقل می شوند . از طریق بذر و خوابانیدن نیز این گیاه قابل تکثیر است (ماوس و همکاران[2] ، 2003) . در هر هکتار زمین 12500 پایه (قلمه) از این گیاه کاشته می شود . از هر پایه مرغب گیاه 500 گرم سر شاخه گلدار و از هر هکتار 500 کیلو گرم گیاه به دست می اید . کود لازم 700 کیلوگرم فسفات و 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار نیترات سدیم قبل از کاشت استفاده می شود . با بررسی های به عمل آمده ، آب و هوا ، ارتفاع محل ، جنس زمین و نوع واریته در ایجاد محصول مرغوب و فراوان تاثیر دارد . دوره رویشی اسطوخودوس بسیار طولانی است و معمولا 20 تا 30 سال عمر می کند و تا 15 الی 20 سال بازدهی اقتصادی دارد .

1-2- نیاز­های اکولوژیکی :

اسطوخودوس فرانسوی بومی ایران نیست ولی به طور تقریبا گسترده ای برای استفاده دارویی و زینتی در کشورمان کشت می شود . اسطوخودوس از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است . در طول رویش به تابش نور فراوان و هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد . در این شرایط عملکرد گل ، اسانس و همچنین کیفیت اسانس افزایش می یابد . در این مورد تحقیقات نشان می دهد که مقدار و کیفیت اسانس با نور رابطه مستقیم دارد . کشت اسطوخودوس در مناطقی که نور کافی وجود نداشته باشد نه تنها از مقدار اسانس گل ها کاسته می شود ، بلکه سبب کاهش ترکیبات استری (لینالیل استات[3]) آن می شود. در این مورد گیاهانی که در سایه کشت شده اند اسانس و ترکیبات استری آن در مقایسه با گیاهان کشت شده در آفتاب به ترتیب 55 و 41 دصد کاهش نشان می دهد . اگرچه اسطوخودوس قادر است درجه حرارت های پایین (15 الی 20 درجه ی سانتی گراد) را تحمل کند ، ولی در فصل بهار هنگام رویش گیاه و تولید شاخ و برگ به سرما بسیار حساس است و با بروز سرما ، گیاهان دچار سرما زدگی شده و خشک می شوند . از این رو از کشت این گیاه در زمین های گود و مناطق سرد حتی الامکان باید اجتناب کرد . رطوبت زیاد برای اسطوخودوس مناسب نیست . آبیاری زیاد سبب کاهش چشمگیر اسانس (به مقدار 30 تا 50 درصد) و ترکیبات تشکیل دهنده آن می شود . این گیاه از مرحله تشکیل گل قادر است خشکی را برای مدت طولانی تحمل کند . اسطوخودوس فرانسوی در هر نوع خاکی قادر به رویش است . ولی خاک های سبک حاوی ترکیبات کلسیم و غنی از مواد و عناصر غذایی خاک های مناسبی برای تولید انبوه این گیاه است . خاک های سنگین که تهویه هوا در آن ها به سختی انجام می گیرد و همچنین خاک هایی که سبب آب ایستایی می شوند برای کشت این گیاه مناسب نیستند، پی اچ خاک برای اسطوخودوس فرانسوی بین 6.4 تا 8.2 مناسب است .

موارد استفاده سس مایونز در تهیه انواع ساندویچ، سالادهای فصل، سالاد الویه و … و نیز همراه با سایر غذاها، تقاضای مصرف این ماده غذایی را به سطح بالایی ارتقا داده است.

1-2-تاریخچه سس سازی در جهان

1-3 -تاریخچه سس سازی درایران

بیژن مهاجرین بنیانگذار تولید سس مایونز در ایران (1348) راه اندازى كارخانه دیاموند، اولین تولیدكننده سس كچاپ وسس ماكارونی، پنیرپیتزا، اولین عرضه كننده خیارشور و رب گوجه فرنگى در ظروف شیشه اى می باشد. سس مایونز در ایران نیز در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به ‌طور همزمان توسط گروه تولیدی مهرام و یک کارخانه دیگر تولید و بسته‌بندی شد. مایونز در ایران نیز پس از طی یک دهه، در سبد کالای مصرفی مردم، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد. (مقصودی، 1384)

 1-4-طبقه بندی و تعریف انواع سس

به طور کلی سس ها به دو گروه سس های دارای روغن و سس های فاقد روغن طبقه بندی می شوند. سس های بر پایه روغن با توجه به بافت شان به دو گروه زیر طبقه بندی می شوند:

1- سس های تزئینی غلیظ شامل مایونز، سس های سالاد غلیظ و فرآورده های کم کالری مشابه.

2- سس های تزئینی رقیق و سیال شامل سس های فرانسوی و سایر سس ها و فراورده های کم کالری مشابه.

موارد استفاده سس مایونز در تهیه انواع ساندویچ، سالادهای فصل، سالاد الویه و … و نیز همراه با سایر غذاها، تقاضای مصرف این ماده غذایی را به سطح بالایی ارتقا داده است.

1-2-تاریخچه سس سازی در جهان

1-3 -تاریخچه سس سازی درایران

بیژن مهاجرین بنیانگذار تولید سس مایونز در ایران (1348) راه اندازى كارخانه دیاموند، اولین تولیدكننده سس كچاپ وسس ماكارونی، پنیرپیتزا، اولین عرضه كننده خیارشور و رب گوجه فرنگى در ظروف شیشه اى می باشد. سس مایونز در ایران نیز در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به ‌طور همزمان توسط گروه تولیدی مهرام و یک کارخانه دیگر تولید و بسته‌بندی شد. مایونز در ایران نیز پس از طی یک دهه، در سبد کالای مصرفی مردم، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد. (مقصودی، 1384)

 1-4-طبقه بندی و تعریف انواع سس

به طور کلی سس ها به دو گروه سس های دارای روغن و سس های فاقد روغن طبقه بندی می شوند. سس های بر پایه روغن با توجه به بافت شان به دو گروه زیر طبقه بندی می شوند:

1- سس های تزئینی غلیظ شامل مایونز، سس های سالاد غلیظ و فرآورده های کم کالری مشابه.

2- سس های تزئینی رقیق و سیال شامل سس های فرانسوی و سایر سس ها و فراورده های کم کالری مشابه.

سس های روغنی رقیق (یا سیال) مانند سس های فرانسوی به دو دسته سس های سیال امولسیونه یا تک فازی که فاقد فازهای جداگانه می باشد و سس های رقیق غیر امولسیونه یا دو فازی که دارای فازهای جداگانه می باشند، تقسیم می شوند. سس های بر پایه روغن در انواع معمولی و رژیمی (کم چربی، کم کالری و بدون چربی) تولید می گردند. سس های فاقد روغن نیز به دو گروه غلیظ و رقیق گروه بندی می شوند. سس های میوه نمونه ای از سس های رقیق به دو گروه شفاف و غیر شفاف تقسیم می شوند. سس های شفاف فاقد ذرات نامحلول و رسوب هستند و عملیات فیلتراسیون و صاف نمودن بر روی این فرآورده ها صورت پذیرفته است. از این فرآورده ها می توان چاشنی های شفاف و سرکه های طعم دار شفاف را نام برد. سس های غیر شفاف دارای ذرات نامحلول و رسوب می باشند مانند سس های ورسس تر، یورک شایر و کچاپ قارچ.

1-4-1- تعریف سس مایونز از نظر استاندارد ایران

چاشنی‌ است‌ كه‌ از امولسیون‌ شدن‌ روغنهای‌ گیاهی‌ خوراكی‌ در یك‌ فاز مایع‌ شامل‌ سركه‌ بوجودمی‌آید. امولسیون‌ روغن‌ در آب‌ توسط‌ زرده‌ تخم‌ مرغ‌ ایجاد می‌گردد.در واقع مایونز فراورده غذایی آماده ای است که بصورت امولسیون دائم روغن در آب بوده و دارای بو و مزه ملایم است.pH رنگ کرم تا زرد کمرنگ آن بین 6/3 تا 4 است که نباید از 1/4 تجاوز نماید. در ساخت آن روغن گیاهی خوراکی، سرکه، آب لیمو، تخم مرغ (زرده یا کامل )و نیز ممکن است افزودنی ها و طعم دهنده های مجاز دیگر از قبیل نمک، شکر، ادویه، صمغ خوراکی اسیدهای سیتریک، مالیک یا لاکتیک بکار رود. (مقصودی،1384 )

1- 4-2-تعریف سس مایونز از نظر سازمان غذا و داروی آمریکا

بنابر تعریف مایونز امولسیون غذایی نیمه جامدی است که با مشخصات زیر تولید می گردد:

1- حداقل روغن مصرفی در آن 65 درصد می باشد.

2- مواد اسیدی کننده (مانند سرکه و عصاره لیمو به مقدار حداقل 5/2 درصد وزنی بر حسب اسید استیک یا سیتریک)

3- ترکیبات حاوی زرده تخم مرغ

4- ترکیبات اختیاری شامل نمک، شیرین کننده های کربوهیدراتی مغذی، ادویه ها یا طعم دهنده های طبیعی (به جز آن هایی که بر رنگ زرده تخم مرغ اثر می گذارند مانند زرد چوبه و گلرنگ)، منوسدیم گلوتامات، گیرنده های فلزات (مانند کلسیم دی سدیم EDTA و دی سدیم EDTA)، مهار کننده های کریستالیزاسیون (مانند اکسی استئارین، لسیتین و پلی گلیسرول استرهای اسیدهای چرب).

قابل ذکر است تا 25 درصد ماده اسیدی کننده از اسیدهای سیتریک یا مالیک می توان استفاده کرد. (مقصودی،1384 )

1-5-انواع فساد در سس مایونز

بر خلاف بسیاری از غذا ها، فساد در سس مایونز تنها به فساد حاصل از فعالیت های میکروبی محدود  نمی­ شود بلکه با توجه به ساختار و ترکیبات آن، می توان سه نوع فساد فیزیکی، شیمیایی و میکروبی را برای آن تعریف کرد.

سس های روغنی رقیق (یا سیال) مانند سس های فرانسوی به دو دسته سس های سیال امولسیونه یا تک فازی که فاقد فازهای جداگانه می باشد و سس های رقیق غیر امولسیونه یا دو فازی که دارای فازهای جداگانه می باشند، تقسیم می شوند. سس های بر پایه روغن در انواع معمولی و رژیمی (کم چربی، کم کالری و بدون چربی) تولید می گردند. سس های فاقد روغن نیز به دو گروه غلیظ و رقیق گروه بندی می شوند. سس های میوه نمونه ای از سس های رقیق به دو گروه شفاف و غیر شفاف تقسیم می شوند. سس های شفاف فاقد ذرات نامحلول و رسوب هستند و عملیات فیلتراسیون و صاف نمودن بر روی این فرآورده ها صورت پذیرفته است. از این فرآورده ها می توان چاشنی های شفاف و سرکه های طعم دار شفاف را نام برد. سس های غیر شفاف دارای ذرات نامحلول و رسوب می باشند مانند سس های ورسس تر، یورک شایر و کچاپ قارچ.

1-4-1- تعریف سس مایونز از نظر استاندارد ایران

چاشنی‌ است‌ كه‌ از امولسیون‌ شدن‌ روغنهای‌ گیاهی‌ خوراكی‌ در یك‌ فاز مایع‌ شامل‌ سركه‌ بوجودمی‌آید. امولسیون‌ روغن‌ در آب‌ توسط‌ زرده‌ تخم‌ مرغ‌ ایجاد می‌گردد.در واقع مایونز فراورده غذایی آماده ای است که بصورت امولسیون دائم روغن در آب بوده و دارای بو و مزه ملایم است.pH رنگ کرم تا زرد کمرنگ آن بین 6/3 تا 4 است که نباید از 1/4 تجاوز نماید. در ساخت آن روغن گیاهی خوراکی، سرکه، آب لیمو، تخم مرغ (زرده یا کامل )و نیز ممکن است افزودنی ها و طعم دهنده های مجاز دیگر از قبیل نمک، شکر، ادویه، صمغ خوراکی اسیدهای سیتریک، مالیک یا لاکتیک بکار رود. (مقصودی،1384 )

1- 4-2-تعریف سس مایونز از نظر سازمان غذا و داروی آمریکا

بنابر تعریف مایونز امولسیون غذایی نیمه جامدی است که با مشخصات زیر تولید می گردد:

1- حداقل روغن مصرفی در آن 65 درصد می باشد.

2- مواد اسیدی کننده (مانند سرکه و عصاره لیمو به مقدار حداقل 5/2 درصد وزنی بر حسب اسید استیک یا سیتریک)

3- ترکیبات حاوی زرده تخم مرغ

4- ترکیبات اختیاری شامل نمک، شیرین کننده های کربوهیدراتی مغذی، ادویه ها یا طعم دهنده های طبیعی (به جز آن هایی که بر رنگ زرده تخم مرغ اثر می گذارند مانند زرد چوبه و گلرنگ)، منوسدیم گلوتامات، گیرنده های فلزات (مانند کلسیم دی سدیم EDTA و دی سدیم EDTA)، مهار کننده های کریستالیزاسیون (مانند اکسی استئارین، لسیتین و پلی گلیسرول استرهای اسیدهای چرب).

قابل ذکر است تا 25 درصد ماده اسیدی کننده از اسیدهای سیتریک یا مالیک می توان استفاده کرد. (مقصودی،1384 )

1-5-انواع فساد در سس مایونز

بر خلاف بسیاری از غذا ها، فساد در سس مایونز تنها به فساد حاصل از فعالیت های میکروبی محدود  نمی­ شود بلکه با توجه به ساختار و ترکیبات آن، می توان سه نوع فساد فیزیکی، شیمیایی و میکروبی را برای آن تعریف کرد.

به منظور بررسی مقاومت مزرعه­ای گونه­ های باقلا مورد نظر دراین تحقیق شامل 13 ژنوتیپ به نام­هایLeofourtun ،Saraziri ،Aqoudulce ،Giza717 ،GizaBlanca ،ILB1814 ، ILB3626،ILB3621 ،ILB3545 ،ILB3640 ،ILB3554 ،Zereshki ، Borkot بوده این تحقیق در پاییز 1390 در ایستگاه تحقیقاتی گرگان در قالب طرح بلو ک­های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. برای ارزیابی مقاومت ژنوتیپ­ها، میزان وقوع و شدت بیماری­های برگی (لکه شکلاتی، لکه برگی آلترناریایی، سوختگی آسکوکیتایی و سوختگی استمفیلیومی) در فاصله زمانی مشخص از ظهور علایم تا زمان برداشت اندازه گیری و بر این اساس، منحنی پیشرفت بیماری برای میزان وقوع و شدت بیماری رسم و با بهره گرفتن از آن، متغیرهایAUDPC وSAUDPC محاسبه شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ­ها نشان داد که بین ژنوتیپ­ها بر اساس متغیرها اختلاف معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین داده ­ها نشان داد بالاترین شدت بیماری‌های لکه شکلاتی، لکه برگی آلترناریایی، برق‌زدگی و سوختگی استمفیلیومی در ژنوتیپ ILB3554 دیده شد. ژنوتیپ برکت مقاوم‌ترین واکنش را نسبت به بیماری لکه شکلاتی و لکه برگی آلترناریایی نشان داد. ژنوتیپ‌های Leofourtun و Aqoudulce هم مقاوم ترین واکنش را در برابر بیماری‌های برق‌زدگی و بیماری سوختگی استمفیلیومی نشان دادند.

ژنوتیپ Boroket نسبت به بیماری برق زدگی و سوختگی استمفیلیومی به ترتیب حساس و نسبتا حساس است ولی نسبت به بیماری­های لکه شکلاتی و آلترناریایی به ترتیب مقاوم ونسبتا مقاوم است. ژنوتیپBorkot مقاوم­ترین رقم نسبت به بیماری لکه شکلاتی بوده که مقدار آن 5/16 بوده و حساس ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری لکه شکلاتی ژنوتیپ ILB3554 است که مقدار آن 12/34 بوده است.

ژنوتیپ zereshki و Borkot مقاوم ترین رقم نسبت به بیماری لکه برگی آلترناریایی بوده که مقدار آن 55/21 بوده و حساس­ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری لکه برگی آلترناریایی ژنوتیپ ILB3554 است که مقدار آن 83/38 بوده است. ژنوتیپ Leofourtunمقاوم­ترین رقم نسبت به بیماری برق زدگی بوده که مقدار آن 11/11 بوده و حساس­ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری برق زدگی ژنوتیپ ILB3554 است که مقدار آن 00/67 بوده است. ژنوتیپ Leofourtun مقاوم­ترین رقم نسبت به بیماری سوختگی استمفیلیومی بوده که مقدار آن 11/44 بوده و حساس­ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری سوختگی استمفیلیومی ژنوتیپ ILB3554 و Borkot است که مقدار آن 62/61 بوده است.

واژه های کلیدی: ژنوتیپ های باقلا، بیماری­های لکه برگی، بیماری لکه شکلاتی، لکه برگی آلترناریایی، برق زدگی، سوختگی استمفیلیومی، واکنش ژنوتیپ ها

 1-1 حبوبات

حبوبات دانه­ های خشك خوراكی هستند كه به خانواده­ی بقولات تعلق دارند و پس از غلات، دومین منبع مهم غذایی می­باشند. بذر رسیده و خشك این گیاهان دارای ارزش غذایی زیادی بوده و به لحاظ قابلیت نگهداری آن از جمله مهم­ترین منابع غذایی سرشار از پروتئین به شمار می­روند (مجنون حسینی و همکاران، ۱۳۷۵). حبوبات به

به منظور بررسی مقاومت مزرعه­ای گونه­ های باقلا مورد نظر دراین تحقیق شامل 13 ژنوتیپ به نام­هایLeofourtun ،Saraziri ،Aqoudulce ،Giza717 ،GizaBlanca ،ILB1814 ، ILB3626،ILB3621 ،ILB3545 ،ILB3640 ،ILB3554 ،Zereshki ، Borkot بوده این تحقیق در پاییز 1390 در ایستگاه تحقیقاتی گرگان در قالب طرح بلو ک­های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. برای ارزیابی مقاومت ژنوتیپ­ها، میزان وقوع و شدت بیماری­های برگی (لکه شکلاتی، لکه برگی آلترناریایی، سوختگی آسکوکیتایی و سوختگی استمفیلیومی) در فاصله زمانی مشخص از ظهور علایم تا زمان برداشت اندازه گیری و بر این اساس، منحنی پیشرفت بیماری برای میزان وقوع و شدت بیماری رسم و با بهره گرفتن از آن، متغیرهایAUDPC وSAUDPC محاسبه شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ­ها نشان داد که بین ژنوتیپ­ها بر اساس متغیرها اختلاف معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین داده ­ها نشان داد بالاترین شدت بیماری‌های لکه شکلاتی، لکه برگی آلترناریایی، برق‌زدگی و سوختگی استمفیلیومی در ژنوتیپ ILB3554 دیده شد. ژنوتیپ برکت مقاوم‌ترین واکنش را نسبت به بیماری لکه شکلاتی و لکه برگی آلترناریایی نشان داد. ژنوتیپ‌های Leofourtun و Aqoudulce هم مقاوم ترین واکنش را در برابر بیماری‌های برق‌زدگی و بیماری سوختگی استمفیلیومی نشان دادند.

ژنوتیپ Boroket نسبت به بیماری برق زدگی و سوختگی استمفیلیومی به ترتیب حساس و نسبتا حساس است ولی نسبت به بیماری­های لکه شکلاتی و آلترناریایی به ترتیب مقاوم ونسبتا مقاوم است. ژنوتیپBorkot مقاوم­ترین رقم نسبت به بیماری لکه شکلاتی بوده که مقدار آن 5/16 بوده و حساس ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری لکه شکلاتی ژنوتیپ ILB3554 است که مقدار آن 12/34 بوده است.

ژنوتیپ zereshki و Borkot مقاوم ترین رقم نسبت به بیماری لکه برگی آلترناریایی بوده که مقدار آن 55/21 بوده و حساس­ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری لکه برگی آلترناریایی ژنوتیپ ILB3554 است که مقدار آن 83/38 بوده است. ژنوتیپ Leofourtunمقاوم­ترین رقم نسبت به بیماری برق زدگی بوده که مقدار آن 11/11 بوده و حساس­ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری برق زدگی ژنوتیپ ILB3554 است که مقدار آن 00/67 بوده است. ژنوتیپ Leofourtun مقاوم­ترین رقم نسبت به بیماری سوختگی استمفیلیومی بوده که مقدار آن 11/44 بوده و حساس­ترین ژنوتیپ نسبت به بیماری سوختگی استمفیلیومی ژنوتیپ ILB3554 و Borkot است که مقدار آن 62/61 بوده است.

واژه های کلیدی: ژنوتیپ های باقلا، بیماری­های لکه برگی، بیماری لکه شکلاتی، لکه برگی آلترناریایی، برق زدگی، سوختگی استمفیلیومی، واکنش ژنوتیپ ها

 1-1 حبوبات

حبوبات دانه­ های خشك خوراكی هستند كه به خانواده­ی بقولات تعلق دارند و پس از غلات، دومین منبع مهم غذایی می­باشند. بذر رسیده و خشك این گیاهان دارای ارزش غذایی زیادی بوده و به لحاظ قابلیت نگهداری آن از جمله مهم­ترین منابع غذایی سرشار از پروتئین به شمار می­روند (مجنون حسینی و همکاران، ۱۳۷۵). حبوبات به دلیل داشتن ویژگی­های غذایی و زراعی خاص، جایگاه ویژه­ای در نظام­های كشاورزی كشورهای در حال توسعه دارند. همچنین به دلیل توانایی تثبیت نیتروژن، افزایش باروری خاك و گسستن چرخه­ی زندگی بیماری­های گندمیان، برای قرارگیری در تناوب زراعی از ارزش زیادی برخوردار هستند و عامل مهمی در ثبات تولید غلات به شمار می­روند (1993 Doughton et al., 1993; Saxena , .(Whish et al., 2002;

دانه حبوبات با داشتن حدود 32-18 درصد پروتئین نقش مهمی در تأمین مواد پروتئینی مورد نیاز انسان می ­تواند داشته باشد (مجنون حسینی، 1372). مقدار پروتئین موجود در دانه حبوبات 2 تا 3 برابر بیشتر از پروتئین موجود در دانه­ های غلات و 10 تا 20 برابر بیشتر از پروتئین موجود در گیاهان غده­ای و نشاسته­ای است. علوفه حبوبات نیز به واسطه داشتن درصد پروتئین بالا دارای ارزش غذایی بالایی می­باشد (Pala et al., 2000). ریشه حبوبات نیز به لحاظ همزیستی با ریزوبیوم و تثبیت ازت، جایگاه خاصی در تناوب زراعی با سایر محصولات زراعی از جمله غلات را دارا می­باشند. حبوبات شامل گیاهانی از جمله نخودCicer arietinum))، عدس (Lens culinaris Medikus)، لوبیا (Phaseolus vulgaris)، لوبیا چشم بلبلی (Vigna unguiculata)، باقلا (Vicia faba) و ماش (Vigna radiata) می­باشند (باقری و همکاران، 1376).

مطالعات نشان می­دهد که حبوبات بیشتر از گیاهان دیگر قادرند از فسفر غیر قابل دسترس در خاک استفاده کنند (کوچکی و بنایان اول، 1995؛ مجنون حسینی، 1977).

حبوبات از منابع مهم غذایی سرشار از پروتئین برای تغذیه­ی انسان به­ صورت مستقیم و غیرمستقیم، خصوصاً برای بخش عظیمی از جمعیت كم‌درآمد جهان محسوب می­ شود. میانگین سرانه­ی مصرف حبوبات در جهان در حدود 14 كیلوگرم و در برخی از كشورها به بیش از 40 كیلوگرم می‌رسد. این مقدار برای كشور ایران درحدود 8/7 كیلوگرم برآورد شده است كه نشان می‌­دهد مصرف این مواد خوراكی علی‌­رغم ارزش غذایی بالایی كه دارند و با توجه به كمبود پروتئین درجامعه ما سرانه مصرف بسیار كمتر از متوسط جهانی است. حبوبات از نظر كلسیم، فسفر، آهن، منگنز، روی و بسیاری دیگر از عناصر معدنی مورد نیاز بدن غنی هستند. علاوه بر آن حبوبات از منابع با ارزش تامین كننده پروتئین بدن به­شمار می‌­روند و جایگزین بسیار مناسبی برای انواع پروتئین­های حیوانی می‌­باشند. همچنین از آنجائیکه حبوبات حاوی مقادیری كاروتئین، ریبوفلاوین، اسید آسكوربیک و نیاسین و سایر ویتامین­ها می‌­باشد از لحاظ تامین ویتامین‌­ها و اسیدهای چرب ضروری بدن مورد توجه قرار می‌گیرند (باقری و همکاران، 1376).

1-2 اهمیت و جایگاه حبوبات در جهان

حبوبات در سراسر دنیا کشت می­شوند و گونه­ های زراعی آن­ها با شرایط آب و هوایی متفاوتی سازگاری یافته­اند. انسان به­ طور متوسط روزانه 2800 کالری انرژی نیاز دارد ولی در کشورهای پیشرفته مصرف روزانه کالری 3500 و در کشورهای عقب افتاده و جهان سوم این میزان به 2200 کالری برای هر نفر در روز می­رسد. تولید پروتئین گیاهی مشکل­تر و گران­تر است و از طرفی پروتئین گیاهی اساس تولید پروتئین­های حیوانی از قبیل گوشت قرمز، مرغ ، ماهی، شیر و تخم مرغ می­باشد (مجنون حسینی، 1372). لذا، در کشورهایی که به دلایل اقتصادی گوشت و فرآورده ­های دامی را کم مصرف کرده و یا به دلایل مذهبی مصرف نمی­ کنند حبوبات می­توانند منبع عمده این ماده غذایی (پروتئین) را تشکیل دهند. حبوبات «گوشت مردم فقیر» نامیده شده است اولأ، اشاره به جانشینی گوشت می­ کند ثانیاً، این عبارت یک پیوستگی با فقر را بیان می­دارد، زیرا رابطه­ معکوسی بین مقدار مصرف حبوبات و مقدار مصرف غذا­های حیوانی شامل، گوشت در بین جیره غذایی ملل و خانواده­های فقیر را نشان می­دهد. بیشتر پروتئین حبوبات در برگ و دانه جمع می­ شود و بیشتر از نوع گلبولین­ها بوده و مقدار اسیدهای آمینه سیستئین، اسید گلوتامیک، آرژنین و ازت آمونیاکی آن کم است (نیک پور، تهرانی و همکاران 1987؛ کوچکی و بنایان اول، 1993).

لگوم­ها همچنین در توسعه کشاورزی دنیای جدید خیلی زود ظاهر شده ­اند و آثاری از کدوها، فلفل و لوبیای معمولی در غارهای اوکامپو (Ocampo) مکزیک، متعلق به 4000 سال قبل از میلاد یا پیش­تر کشف گردیده است. در این آثار لوبیای معمولی با تاریخی حدود 1000 سال پیش از تاریخ کشف ذرت در آمریکا، یافت شده است لوبیا لیما (Phascolus iunatus) بعداً، حدود سال 1500 قبل از میلاد ظاهر شد. نخودفرنگی (Peas) به­ صورت وحشی از مدیترانه تا هندوستان می­روییده است. سه تا از حبوبات دیگر که کلمه «Pea» در انگلیسی به دنبال دارند شامل نخود معمولی (Chickpea)، لپه هندی (Pigconpea) و لوبیا چشم بلبلی (Cowpea) هستند. نخود، مثل نخود فرنگی از زمان­های قدیم در شرق مدیترانه و مزوپوتامیا (Mesopotamia) کشت می­شده و از آنجا به هندوستان و شرق آسیا پراکنده شده است. لپه هندی بومی جنوب شرقی آسیا و از حبوبات مهم در هندوستان به شمار می­رود و در زمان­های طولانی به مناطق گرمسیر آفریقا و آمریکا انتقال یافته است. لوبیا چشم بلبلی احتمالا بومی آفریقایی غربی است و به طور وسیعی در مناطق گرمسیر امروزی کاشته می­ شود (مجنون حسینی و همکاران، ۱۳۷۵).

 دلیل داشتن ویژگی­های غذایی و زراعی خاص، جایگاه ویژه­ای در نظام­های كشاورزی كشورهای در حال توسعه دارند. همچنین به دلیل توانایی تثبیت نیتروژن، افزایش باروری خاك و گسستن چرخه­ی زندگی بیماری­های گندمیان، برای قرارگیری در تناوب زراعی از ارزش زیادی برخوردار هستند و عامل مهمی در ثبات تولید غلات به شمار می­روند (1993 Doughton et al., 1993; Saxena , .(Whish et al., 2002;

دانه حبوبات با داشتن حدود 32-18 درصد پروتئین نقش مهمی در تأمین مواد پروتئینی مورد نیاز انسان می ­تواند داشته باشد (مجنون حسینی، 1372). مقدار پروتئین موجود در دانه حبوبات 2 تا 3 برابر بیشتر از پروتئین موجود در دانه­ های غلات و 10 تا 20 برابر بیشتر از پروتئین موجود در گیاهان غده­ای و نشاسته­ای است. علوفه حبوبات نیز به واسطه داشتن درصد پروتئین بالا دارای ارزش غذایی بالایی می­باشد (Pala et al., 2000). ریشه حبوبات نیز به لحاظ همزیستی با ریزوبیوم و تثبیت ازت، جایگاه خاصی در تناوب زراعی با سایر محصولات زراعی از جمله غلات را دارا می­باشند. حبوبات شامل گیاهانی از جمله نخودCicer arietinum))، عدس (Lens culinaris Medikus)، لوبیا (Phaseolus vulgaris)، لوبیا چشم بلبلی (Vigna unguiculata)، باقلا (Vicia faba) و ماش (Vigna radiata) می­باشند (باقری و همکاران، 1376).

مطالعات نشان می­دهد که حبوبات بیشتر از گیاهان دیگر قادرند از فسفر غیر قابل دسترس در خاک استفاده کنند (کوچکی و بنایان اول، 1995؛ مجنون حسینی، 1977).

حبوبات از منابع مهم غذایی سرشار از پروتئین برای تغذیه­ی انسان به­ صورت مستقیم و غیرمستقیم، خصوصاً برای بخش عظیمی از جمعیت كم‌درآمد جهان محسوب می­ شود. میانگین سرانه­ی مصرف حبوبات در جهان در حدود 14 كیلوگرم و در برخی از كشورها به بیش از 40 كیلوگرم می‌رسد. این مقدار برای كشور ایران درحدود 8/7 كیلوگرم برآورد شده است كه نشان می‌­دهد مصرف این مواد خوراكی علی‌­رغم ارزش غذایی بالایی كه دارند و با توجه به كمبود پروتئین درجامعه ما سرانه مصرف بسیار كمتر از متوسط جهانی است. حبوبات از نظر كلسیم، فسفر، آهن، منگنز، روی و بسیاری دیگر از عناصر معدنی مورد نیاز بدن غنی هستند. علاوه بر آن حبوبات از منابع با ارزش تامین كننده پروتئین بدن به­شمار می‌­روند و جایگزین بسیار مناسبی برای انواع پروتئین­های حیوانی می‌­باشند. همچنین از آنجائیکه حبوبات حاوی مقادیری كاروتئین، ریبوفلاوین، اسید آسكوربیک و نیاسین و سایر ویتامین­ها می‌­باشد از لحاظ تامین ویتامین‌­ها و اسیدهای چرب ضروری بدن مورد توجه قرار می‌گیرند (باقری و همکاران، 1376).

1-2 اهمیت و جایگاه حبوبات در جهان

حبوبات در سراسر دنیا کشت می­شوند و گونه­ های زراعی آن­ها با شرایط آب و هوایی متفاوتی سازگاری یافته­اند. انسان به­ طور متوسط روزانه 2800 کالری انرژی نیاز دارد ولی در کشورهای پیشرفته مصرف روزانه کالری 3500 و در کشورهای عقب افتاده و جهان سوم این میزان به 2200 کالری برای هر نفر در روز می­رسد. تولید پروتئین گیاهی مشکل­تر و گران­تر است و از طرفی پروتئین گیاهی اساس تولید پروتئین­های حیوانی از قبیل گوشت قرمز، مرغ ، ماهی، شیر و تخم مرغ می­باشد (مجنون حسینی، 1372). لذا، در کشورهایی که به دلایل اقتصادی گوشت و فرآورده ­های دامی را کم مصرف کرده و یا به دلایل مذهبی مصرف نمی­ کنند حبوبات می­توانند منبع عمده این ماده غذایی (پروتئین) را تشکیل دهند. حبوبات «گوشت مردم فقیر» نامیده شده است اولأ، اشاره به جانشینی گوشت می­ کند ثانیاً، این عبارت یک پیوستگی با فقر را بیان می­دارد، زیرا رابطه­ معکوسی بین مقدار مصرف حبوبات و مقدار مصرف غذا­های حیوانی شامل، گوشت در بین جیره غذایی ملل و خانواده­های فقیر را نشان می­دهد. بیشتر پروتئین حبوبات در برگ و دانه جمع می­ شود و بیشتر از نوع گلبولین­ها بوده و مقدار اسیدهای آمینه سیستئین، اسید گلوتامیک، آرژنین و ازت آمونیاکی آن کم است (نیک پور، تهرانی و همکاران 1987؛ کوچکی و بنایان اول، 1993).

لگوم­ها همچنین در توسعه کشاورزی دنیای جدید خیلی زود ظاهر شده ­اند و آثاری از کدوها، فلفل و لوبیای معمولی در غارهای اوکامپو (Ocampo) مکزیک، متعلق به 4000 سال قبل از میلاد یا پیش­تر کشف گردیده است. در این آثار لوبیای معمولی با تاریخی حدود 1000 سال پیش از تاریخ کشف ذرت در آمریکا، یافت شده است لوبیا لیما (Phascolus iunatus) بعداً، حدود سال 1500 قبل از میلاد ظاهر شد. نخودفرنگی (Peas) به­ صورت وحشی از مدیترانه تا هندوستان می­روییده است. سه تا از حبوبات دیگر که کلمه «Pea» در انگلیسی به دنبال دارند شامل نخود معمولی (Chickpea)، لپه هندی (Pigconpea) و لوبیا چشم بلبلی (Cowpea) هستند. نخود، مثل نخود فرنگی از زمان­های قدیم در شرق مدیترانه و مزوپوتامیا (Mesopotamia) کشت می­شده و از آنجا به هندوستان و شرق آسیا پراکنده شده است. لپه هندی بومی جنوب شرقی آسیا و از حبوبات مهم در هندوستان به شمار می­رود و در زمان­های طولانی به مناطق گرمسیر آفریقا و آمریکا انتقال یافته است. لوبیا چشم بلبلی احتمالا بومی آفریقایی غربی است و به طور وسیعی در مناطق گرمسیر امروزی کاشته می­ شود (مجنون حسینی و همکاران، ۱۳۷۵).

گیاهان دارویی از دیر باز به منظور درمان انسان که در تمام دوران تاریخ، برای درمان خویش چاره ای جز توسل به گیاهان نداشته،مورد استفاده قرار گرفته است.اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از داروهای شیمیایی به شدت رواج یافته است،ولی آثار زیان بار آن ها بر زندگی ، سبب گرایش مجدد انسان ها به گیاهان دارویی گردید.با این وجود استفاده از گیاهان دارویی همواره در طول تاریخ یكی از روش های مؤثر درمان بوده است. تاریخ طب با كمك گیاهان دارویی در کشور ما مربوط به دوره پارینه سنگی است (صمدلویی،1384؛باقری زنوز،1382).

   گیاهان دارویی یکی از منابع بسیار ارزشمند در گستره منابع طبیعی ایران به شمار می روند که در صورت شناخت علمی از نحوه کشت ، توسعه و بهره برداری صحیح ، می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه ، اشتغال زایی و صادرات غیر نفتی ایفا کنند (صمصام شریعت ، 1370).

از آنجا که شرایط اقلیمی کشور ما بسیار متنوع است ، جایگاه مناسبی برای رشد و پرورش انواع گیاهان محسوب می شود. به همین خاطر می توان انواع مختلف گیاهان دارویی را به صورت خودرو و تحت کشت به مقدار فراوان تهیه نمود (قاسمی ،1384).

1-1خانواده (Lamiaceae)

   نعناع گیاهی است علفی و ساقه این گیاه چهار گوش می باشد از قاعده ساقه آن ها نیز غالبا ساقه های فرعی منشا می گیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا می کند و یا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقه های زیر زمینی در می آیند (زرگری ، 1379).

   تیره نعناع ، شامل حدود 160 جنس و بیش از 3000گونه است که در نقاط مختلف کره زمین پراکنده اند . بیشترین انتشار این تیره در نواحی معتدل کره زمین دیده می شود. (امید بیگی ، 1384) در ایران 49 جنس از تیره نعناع با چند صد گونه در مناطق مختلف پراکنده اند.از جنس های مهم این تیره می توان به نعناع ، آویشن کوهی، اسطوخودوس، اکلیل کوهی (رزماری) ، مرزنجوش ، زوفا و کاکوتی اشاره کرد (مهربان سنگ آتش و همکاران ، 1386).

   گیاهان تیره نعناع علفی ، خشبی ، یکساله ، دو ساله یا چند ساله اند که در موارد نادری به صورت درختچه های کوچک می رویند . این گیاهان از نظر نحوه زندگی و نیاز های اکولوژیكی بسیار متفاوتند. ماده موثره گیاهان این تیره عمدتا از نوع اسانس است که در کرک های ترشحی یا حجره های مخصوص در برگ ، ساقه و گل ها ساخته و ذخیره می شوند . در اندام های مختلف این گیاهان موسیلاژ ، تانن و مواد تلخ نیز وجود دارد . نعناعیان ، یکی از بزرگ ترین خانواده های گیاهی هستند که دارای پراکنش جهانی می باشند.   ( به غیر از مناطق قطب شمال و جنوب) این خانواده شامل سه تا چهار هزار گونه گیاهی است که این گونه ها در 200 جنس قرار گرفته اند. (زرگری ،1379؛واترمن ، 1379).

   خانواده نعناع دارای گیاهان عموما علفی ، یکساله و دارای ساقه های راست یا خزنده و چهار گوش هستند. برگ های این گیاهان ساده متقابل و یک در میان و متناوب است . گل های آن ها کامل ، نامنظم ، دو جنسی و مجتمع به صورت دسته هایی واقع در محور ساقه یا در قسمت انتهایی آن است.گل ها دارای کاسبرگ 5 قسمتی و دو یا چهار پرچم هستند . مادگی بزرگ با 2 برچه که هر یک 4 تخمک دارد که بعدا تبدیل به میوه های فندقه می شود که هر یک حاوی چهار بذر منفرد است. بذر این گیاهان نی

گیاهان دارویی از دیر باز به منظور درمان انسان که در تمام دوران تاریخ، برای درمان خویش چاره ای جز توسل به گیاهان نداشته،مورد استفاده قرار گرفته است.اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از داروهای شیمیایی به شدت رواج یافته است،ولی آثار زیان بار آن ها بر زندگی ، سبب گرایش مجدد انسان ها به گیاهان دارویی گردید.با این وجود استفاده از گیاهان دارویی همواره در طول تاریخ یكی از روش های مؤثر درمان بوده است. تاریخ طب با كمك گیاهان دارویی در کشور ما مربوط به دوره پارینه سنگی است (صمدلویی،1384؛باقری زنوز،1382).

   گیاهان دارویی یکی از منابع بسیار ارزشمند در گستره منابع طبیعی ایران به شمار می روند که در صورت شناخت علمی از نحوه کشت ، توسعه و بهره برداری صحیح ، می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه ، اشتغال زایی و صادرات غیر نفتی ایفا کنند (صمصام شریعت ، 1370).

از آنجا که شرایط اقلیمی کشور ما بسیار متنوع است ، جایگاه مناسبی برای رشد و پرورش انواع گیاهان محسوب می شود. به همین خاطر می توان انواع مختلف گیاهان دارویی را به صورت خودرو و تحت کشت به مقدار فراوان تهیه نمود (قاسمی ،1384).

1-1خانواده (Lamiaceae)

   نعناع گیاهی است علفی و ساقه این گیاه چهار گوش می باشد از قاعده ساقه آن ها نیز غالبا ساقه های فرعی منشا می گیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا می کند و یا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقه های زیر زمینی در می آیند (زرگری ، 1379).

   تیره نعناع ، شامل حدود 160 جنس و بیش از 3000گونه است که در نقاط مختلف کره زمین پراکنده اند . بیشترین انتشار این تیره در نواحی معتدل کره زمین دیده می شود. (امید بیگی ، 1384) در ایران 49 جنس از تیره نعناع با چند صد گونه در مناطق مختلف پراکنده اند.از جنس های مهم این تیره می توان به نعناع ، آویشن کوهی، اسطوخودوس، اکلیل کوهی (رزماری) ، مرزنجوش ، زوفا و کاکوتی اشاره کرد (مهربان سنگ آتش و همکاران ، 1386).

   گیاهان تیره نعناع علفی ، خشبی ، یکساله ، دو ساله یا چند ساله اند که در موارد نادری به صورت درختچه های کوچک می رویند . این گیاهان از نظر نحوه زندگی و نیاز های اکولوژیكی بسیار متفاوتند. ماده موثره گیاهان این تیره عمدتا از نوع اسانس است که در کرک های ترشحی یا حجره های مخصوص در برگ ، ساقه و گل ها ساخته و ذخیره می شوند . در اندام های مختلف این گیاهان موسیلاژ ، تانن و مواد تلخ نیز وجود دارد . نعناعیان ، یکی از بزرگ ترین خانواده های گیاهی هستند که دارای پراکنش جهانی می باشند.   ( به غیر از مناطق قطب شمال و جنوب) این خانواده شامل سه تا چهار هزار گونه گیاهی است که این گونه ها در 200 جنس قرار گرفته اند. (زرگری ،1379؛واترمن ، 1379).

   خانواده نعناع دارای گیاهان عموما علفی ، یکساله و دارای ساقه های راست یا خزنده و چهار گوش هستند. برگ های این گیاهان ساده متقابل و یک در میان و متناوب است . گل های آن ها کامل ، نامنظم ، دو جنسی و مجتمع به صورت دسته هایی واقع در محور ساقه یا در قسمت انتهایی آن است.گل ها دارای کاسبرگ 5 قسمتی و دو یا چهار پرچم هستند . مادگی بزرگ با 2 برچه که هر یک 4 تخمک دارد که بعدا تبدیل به میوه های فندقه می شود که هر یک حاوی چهار بذر منفرد است. بذر این گیاهان نیز کوچک بوده و دارای آندوسپرم ناچیزی است (زرگری ، 1379 ؛ واترمن ،1379).

   اغلب نعناعیان تولید کننده ترپن ها و انواع ترکیبات دیگر هستند که این ترکیبات (عمدتا) در کرک های ترشحی غده ای برگ ها ، ساقه ها و اندام های زایشی ذخیره می شوند. در بین گیاهان خانواده نعناع ، گونه های مفید فراوانی وجود دارد که عده زیادی از آن ها در مصارف پزشکی و صنایع غذایی استفاده می شوند تعداد زیادی از این گونه ها نیز به علت داشتن گل های زیبا و معطر ، دارای ارزش زینتی بوده و در باغبانی مورد استفاده قرار می گیرند (زرگری ، 1379 ؛ واترمن ، 1379).

-2-1جنس Mentha

   پونه یا پودنه با نام علمی Menthe از خانواده نعناعیان یا لبیدسانانLamiaceae است . پونه و نعناع هر دو تحت یک نام علمی می باشند و شباهت های فراوانی به هم دارند . نعناع برگ های لطیف تر و ظریف تری دارد ولی پونه از بوته های خشن تر و مقاوم تری برخوردار است.پونه به صورت طبیعی و خودرو در حاشیه باغچه ها و کنار جویبار ها نیز به صورت وحشی به خصوص درنواحی سرد و کوهستانی می روید . پونه و نعناع هر دو ساقه های رونده دارند و از طریق آن زیاد می شوند . برگ ها و ساقه های نازک تر و همچنین ساقه های سنبله دار پونه رامی توان خشک کرد وهنگام مصرف آن ها راجوشانده ویا دم کرد (کیانمهر،1386).

1-2-1گونه های موجود جنس Mentha

در جهان 25 گونه و هیبرید های زیادی برای جنس منتا معرفی شده است. این جنس در ایران 6 گونه علفی ، چند ساله و معطر دارد . گونه Menthe mazaffarianii انحصاری ایران است .

M.arvensis L. ( field mint و corn mint ) گونه ای ارزشمند با گل های صورتی یا شفید كه منتول لازم برای سیگار ضد آسم از آن تهیه می­ شود.

(water mint) M.aquatica L. نوعی علف هرز در مناطق غرقابی بوده که دارای ساقه ای به طور معمول قرمز رنگ و گل های بنفش است.

(Ginger mint , Scoth mint)M.gracilis هیبریدی از گونه های M.spicata*M.aquatica است که برای تهیه روغن Spearmint کشت می شود.

(Singer mint , Scoth mint) M.longifolia L. با نام مترادف M.sylvestris دارای برگ های باریک و به شدت معطر و گل های ارغوانی است.

(woolly mint , apple mint ,round-leaved mint)M.suaveolens گیاهی علفی به ارتفاع یک متر ، برگ ها به شدت کرکی ، گل های سفید تا صورتی ، در تهیه سس نعناع یا انگبین استفاده می شود (کد،1985).

1-2-1-1 مشخصات گیاه شناسی Menthe longifolia L

   یک گیاه چند ساله ریزوم دار است. دارای ساقه های افراشته و گاهاً خمیده ، که در محل مقطع مربعی و ارتفاع آن در مرحله بالغ به 5/1 متر می رسد . برگ ها ساده ، متقابل یا بدون دمبرگ نیزه ای شکل(زیر گونه capensis) یا نیزه ای کشیده (زیر گونه  polyadena) بیشتر از 90 میلیمتر طول و 22 میلیمتر عرض، کاملاً کرکدار در یکی یا هر دو سطح(زیرگونه capensis) یا بدون کرک (زیرگونه polyadena) با کناره های کاملا دندانه دار و نوک تیز می باشند. گل ها :گلچه های کوچک با طول حدود5-3 میلیمتر به رنگ سفید تا ارغوانی روشن،در دسته هایی که یک خوشه ی استوانه ای شکل به طول 100 میلیمتر و عرض 14 میلیمتر را تشکیل می دهند (فرانک، 1379).

ز کوچک بوده و دارای آندوسپرم ناچیزی است (زرگری ، 1379 ؛ واترمن ،1379).

   اغلب نعناعیان تولید کننده ترپن ها و انواع ترکیبات دیگر هستند که این ترکیبات (عمدتا) در کرک های ترشحی غده ای برگ ها ، ساقه ها و اندام های زایشی ذخیره می شوند. در بین گیاهان خانواده نعناع ، گونه های مفید فراوانی وجود دارد که عده زیادی از آن ها در مصارف پزشکی و صنایع غذایی استفاده می شوند تعداد زیادی از این گونه ها نیز به علت داشتن گل های زیبا و معطر ، دارای ارزش زینتی بوده و در باغبانی مورد استفاده قرار می گیرند (زرگری ، 1379 ؛ واترمن ، 1379).

-2-1جنس Mentha

   پونه یا پودنه با نام علمی Menthe از خانواده نعناعیان یا لبیدسانانLamiaceae است . پونه و نعناع هر دو تحت یک نام علمی می باشند و شباهت های فراوانی به هم دارند . نعناع برگ های لطیف تر و ظریف تری دارد ولی پونه از بوته های خشن تر و مقاوم تری برخوردار است.پونه به صورت طبیعی و خودرو در حاشیه باغچه ها و کنار جویبار ها نیز به صورت وحشی به خصوص درنواحی سرد و کوهستانی می روید . پونه و نعناع هر دو ساقه های رونده دارند و از طریق آن زیاد می شوند . برگ ها و ساقه های نازک تر و همچنین ساقه های سنبله دار پونه رامی توان خشک کرد وهنگام مصرف آن ها راجوشانده ویا دم کرد (کیانمهر،1386).

1-2-1گونه های موجود جنس Mentha

در جهان 25 گونه و هیبرید های زیادی برای جنس منتا معرفی شده است. این جنس در ایران 6 گونه علفی ، چند ساله و معطر دارد . گونه Menthe mazaffarianii انحصاری ایران است .

M.arvensis L. ( field mint و corn mint ) گونه ای ارزشمند با گل های صورتی یا شفید كه منتول لازم برای سیگار ضد آسم از آن تهیه می­ شود.

(water mint) M.aquatica L. نوعی علف هرز در مناطق غرقابی بوده که دارای ساقه ای به طور معمول قرمز رنگ و گل های بنفش است.

(Ginger mint , Scoth mint)M.gracilis هیبریدی از گونه های M.spicata*M.aquatica است که برای تهیه روغن Spearmint کشت می شود.

(Singer mint , Scoth mint) M.longifolia L. با نام مترادف M.sylvestris دارای برگ های باریک و به شدت معطر و گل های ارغوانی است.

(woolly mint , apple mint ,round-leaved mint)M.suaveolens گیاهی علفی به ارتفاع یک متر ، برگ ها به شدت کرکی ، گل های سفید تا صورتی ، در تهیه سس نعناع یا انگبین استفاده می شود (کد،1985).

1-2-1-1 مشخصات گیاه شناسی Menthe longifolia L

   یک گیاه چند ساله ریزوم دار است. دارای ساقه های افراشته و گاهاً خمیده ، که در محل مقطع مربعی و ارتفاع آن در مرحله بالغ به 5/1 متر می رسد . برگ ها ساده ، متقابل یا بدون دمبرگ نیزه ای شکل(زیر گونه capensis) یا نیزه ای کشیده (زیر گونه  polyadena) بیشتر از 90 میلیمتر طول و 22 میلیمتر عرض، کاملاً کرکدار در یکی یا هر دو سطح(زیرگونه capensis) یا بدون کرک (زیرگونه polyadena) با کناره های کاملا دندانه دار و نوک تیز می باشند. گل ها :گلچه های کوچک با طول حدود5-3 میلیمتر به رنگ سفید تا ارغوانی روشن،در دسته هایی که یک خوشه ی استوانه ای شکل به طول 100 میلیمتر و عرض 14 میلیمتر را تشکیل می دهند (فرانک، 1379).