:

ارقام تجاری موجود بطور تصادفی در اثر تفرقه صفات ناشی از كشت بذری بوجود آمده اند . با توجه به هتروزیگوتی شدید پسته، نتایج حاصل از كشت بذور مختلف حتی یک درخت دارای صفات و خصوصیات بسیار متفاوتی هستند. بنابراین با توجه بذری بودن باغات قدیمی پسته، سابقه و قدمت كاشت پسته در ایران، بسیار متنوع ارقام و فنوتیپهای موجود پسته ایران درجهان بی نظیر است . ارقام پسته تجاری موجود در ایران بدون كار اصلاحی ایجاد شده اند و توسط باغداران علاقه مند، در سطح محدودی از تنوع ژنتیكی انتخاب و تكثیر شده اند. مسلم است در صورت بررسی و شناسایی ارقام و فنوتیپها پتانسیل افزایش تولید پسته از لحاظ خصوصیات كمی و كیفی بر تر نسبت به ارقام موجود وجود دارد

ارقام عمده تجارتی پسته دارای عیوبی نظیر حساسیت به خطر سرمازدگی (رقم كله قوچی ) ، كم بودن كمیت و كیفیت پسته (اوحدی)، دیر گلی، عدم تلقیح كافی، خطر گرمازدگی در زمان گلدهی و عدم تامین نیاز سرمایی (اكبری)، سال آوری شدید و آلودگی به افلاتوكسین (احمد آقایی) می باشند .بنابراین هر ساله قسمتی از محصول در اثر خصوصیات فنولوژیكی و فیزیولوژیكی این ارقام و نیز عدم مطابقت كامل با شرایط اقلیمی از بین می رود.

     در مناطق پسته کاری استان سمنان خصوصا دامغان با سطح زیر کشت باغ بر 14700هکتاربزرگترین محصول باغبانی استان محسوب می شودکه به توجه بیشتری از طرف بخصوص دانشگاهیان نیاز دارد. همچنین برداشت های غلط روستائیان بعلت ضعف واز هم گسیختگی زنجیره تحقیق آموزش وترویج ما را برآن داشت که دراین تحقیق با بررسی صفات کمی وکیفی 20 ژنوتیپ گرده زا 20 ژنوتیپ ماده که در باغ کلکسیون ایستگاه تحقیقات پسته دامغان انتخاب و مورد بررسی قرار می دهیم وشاخص های مختلف از جمله شروع واتمام گلدهی طول دوره گلدهی درصد جوانه زنی در روز های مختلف وصفات دیگر مورد بررسی قرار می گیرد تاارقام مناسب وجدیدی برای کاشت درمناطق پسته کاری شناساییو و معرفی گردد. تنكی خوشه های پسته و عدم دانه بندی مناسب پسته در مناطق پسته كاری دامغان به علت عدم تلقیح وتلقیح نا مناسب و وجود تعداد انگشت شماری فنوتیپ های ماده تجاری و عدم تناسب آنها با شرایط تنش های محیطی وکمبود آب از اساسی ترین مشكلات این منطقه می باشد. یک از فرضیه بر این است كه می توان با انجام عملیات بهنژادی ومعرفی رقم جدید بر میزان عملکرد پسته تاثیر گذاشت. حدود 50 ژنوتیپ نر و 750 ژنوتیپ ماده بذری در كلكسیون ایستگاه تحقیقات پسته وجود دارد كه تا كنون تحقیق جامعی بر روی این موضوع انجام نشده است كه در این تحقیق به این مهم پرداخته می شود.

1-1-کلیاتی در مورد درخت پسته :

2-1-1- تاریخچه درخت پسته :

   درخت پسته اهلی^[1] متعلق به خانواده سماق^[2] است. گیاهان متعلق به این خانواده دارای حدود 75 جنس و 600 گونه هستند كه اکثـرا در نواحـی گرمسیری و نیمه­گرمسیری جهان پراکـنده­اند. واژه pistaیا همان پسته، از ریشه کلمه فارسی پسته pista یا psta و اصطلاح لاتین Pistacia نیز از آن مشتق شده است (سمیع و همكاران،1384). شاید قدیمی ترین سند درباره پیشینه تاریخی كشت پسته در ایران را بتوان در سفرنامه هرودت تاریخ­دان نامی یونان یافت كه درباره تولید پسته و جایگاه آن در ایران مطالبی را نوشته است (محمد­خانی، 1376). محل اصلی رویش این گیاه، شمال شرق ایران در منطقه­ای بین مرزهای ایران، ترکمنستان و افغانستان می­باشد که بعدا به مناطق مدیترانه، اروپا و سایر نقاط جهان منتقل شده است. در عین حال در فلور کشورهای حوزه مدیترانه خاستگاه اصلی پسته مناطق آسیای صغیر و قفقاز ذکر شده است. سابقه کشت و کار این محصول در ایران مربوط به 4-3 هزار سال قبل است و در شهرهای دامغان و قزوین پیشینه­ای طولانی دارد، ولی در مناطق کرمان، اصفهان و یزد سابقه کشت و کار آن بصورت باغ­داری به 250 سال قبل می­رسد( شیبانی و همكاران، 1374).

2-1-2- ویژگی­های گیاه­شناسی و گونه­ های مهم پسته :

   واژه «پستاسیا»، از نام فارسی آن یعنی پسته یا پیسته گرفته شده­است. درخت پسته اهلی
گیاهی نیمه­گرمسیری متعلق به تیره سماق یا تیره پسته، از دو­لپه­ای­ها و جداگلبرگان است.

خرید فایل متن کامل این پایان نامه :

این جنس دارای 11 گونه است که برخی از گونه­ ها، دارای ترشحاتی مانند تربانتین یا سقز می­باشند. سایر گونه­ های این جنس عبارتند از :P. atlantica ,P .khinjuk ,P. mutica ,P. tereintus ,P. chinensis ,P.texan P. lentiscus , P. mexicana ,P. integerrima . این گیاهان دوپایه، خزان کننده (گونه­ های موجود در ایران)، به بلندی 5-2 متر(بلندی درختان پیر تا 10 متر هم می­رسد)،         دارای برگ­های مرکب،5-3 برگچه­ای و بدون گوشوارك می­باشد. بیشتر گونه­ های جنس پسته، درختان وحشی و خودروی است که در برابر خشکی پایدارند. از یازده گونه پسته گزارش شده در دنیا سه گونه وحشیP. khinjuk (چاتلانقوش یا كسور یا گلخونك یا خنجوك) و P. mutica L. (بَنه) و P. atlantica در ایران وجود دارد. گیاهان تیره Anacardiaceae به­ صورت درخت یا درختچه دارای برگ­های ساده و یا مرکب هستند. گل­های آن­ها منظم و گل­های نر و ماده روی دو پایه قرار دارند. گیاهان این تیره دارای 75 جنس و 600 گونه است که بیشتر در مناطق بین استوایی تا معتدله پراکنده است (ابریشمی، 1373). پسته تنها جنس قابل کشت و کار می­باشد که میوه خوردنی تجارتی تولید می­ کند. هر برگ یک جوانه جانبی را در بر می­گیرد و بیشتر جوانه­های جانبی به گل­آذین اولیه تبدیل می­شوند که در سال نخست در داخل جوانه تشکیل می­ شود و در سال بعد خوشه ­های پسته را تولید می­ کنند. بنابراین خوشه ­های پسته به صورت جانبی بر روی شاخه یک­ساله پدیدار می­شوند(محمدخانی، 1376 و هادی راد، 1374).

از نظر گیاه­شناسی، میوه پسته در ردیف میوه های شفت گروه­بندی می­ شود. میوه­ های شفت متشکل از 3 قسمت بستر شامل :بستر برون­بر خارجی^[3]، بستر میان­بر گوشتی^[4] و بستر درون­بر سخت^[5] هستند که درون­بر، هسته را می­پوشاند. تفاوت میوه­ های شفت، در بخش خوراکی آن­ها است. در پسته و بادام، هسته (مغز) مصرف خوراکی دارد، درحالی­که سایر میوه­ های شفت مانند زردآلو و هلو، هسته سخت دارند و میان­بر گوشتی بخش خوراکی میوه است. میوه در زمان نارس بودن سبزرنگ و سپس به­رنگ کرم در می­آید. اندوکارپ در هنگام رسیدن میـوه از نوک به­ صورت طولی شکافــته می­ شود(محمدخانی، 1376).

2-1-3- گونه­ های جنس پسته :

   جنس پسته دارای 11 گونه است (ابریشمی، 1373). مشخصات اصلی در تفکیک و شناسایی گونه­ ها، شامل : خصوصیات برگ مثل وجود یا عدم وجود بال در قاعده برگ^[6]، متناوب بودن، شانه­ای بودن، خزان کننده یا همیشه سبز بودن در درجه اول و خصوصیات میوه و گل در درجه دوم اهمیت می­باشد. نام­گذاری گونه­ های پسته دارای تنوع زیادی بوده و شرح کاملی از گونه­ ها و صفات اساسی و کلی در تفکیک و شناسایی آن­ها بطور یک­جا منتشر نشده است و اطلاعات موجود فقط بر اساس فلور کشورهای مختلف می­باشد، بنابراین احتمال این وجود دارد که گیاه­شناسان مختلف، گونه­ های یکسانی را تحت اسامی متفاوتی انتشار داده باشند و یا بالعکس. درهرحال گونه­ ها و یا هیبریدهای این جنس به دو دسته کلی که شامل گونه‌های اهلی و گونه­ های وحشی است، تقسیم می­شوند.

2-1-4- نیازهای آب و هوایی پسته :

   جایگاه اقلیمی مناسب رشد پسته تابستان­های گرم، طولانی و خشک و زمستان­های نسبتاً سرد است. تابستان خنک و بالا بودن رطوبت نسبی هوا در فصل رشد پسته برای رسیدن مغز پسته مناسب نیست و به­همین دلیل کاشت پسته در چنین مکان­هایی پیشنهاد نمی­ شود. پسته در سرمای زمستانه تا C°20- به­خوبی پایدار است ولی به سرمای بهاره حساس می­باشد. البته مقاومت پایه­ها و ارقام مختلف با هم متفاوت می باشد. سرمای بهاره سبب سرمازدگی و از بین رفتن گل­ها و قسمت ­های تازه روئیده می شود. افزون بر این، درخت پسته نیاز به سرمای کافی در زمستان دارد تا جوانه­های آن از حالت رکود و خواب فیزیولوژیک خارج شوند. میزان نیاز سرمایی بسته به ارقام مختلف پسته متفاوت است. برای نمونه، رقم کرمان در کالیفرنیا به 1000 ساعت سرمای زیر C°7 نیاز دارد (شیبانی و همکاران، 1374). اگر نیاز سرمایی پسته تأمین نشود باز شدن جوانه­های گل و برگ در بهار به تاخیر افتاده و ناهماهنگ خواهد شد. در ایران به سبب اینکه پسته در بلندی 700 تا 3000 متر از سطح دریا کشت می­ شود نیاز سرمایی­اش در بیشتر نواحی برآورده می­ شود (شیبانی و همکاران، 1374 و محمدخانی، 1376).

در برخی از نواحی به­ دلیل عدم تأمین نیاز سرمایی پسته (زیر 700 ساعت) می­توان از برخی مواد مثل روغن ولک (7%) و دورمکس (4%) هم استفاده کرد (Rahimi and Asghari, 2004). همچنین در مناطق با سرمازدگی دیررس بهاره می­توان از موادی چون پاکلوبوترازول (PBZ) در اردیبهشت به میزان 5/0 تا 75/0 گرم ماده مؤثر به­ صورت تیمار خاکی در سایه­انداز هر درخت برای تنظیم گل­دهی رقم اوحدی و تأخیر در گل­دهی استفاده کرد.(جوانشاه و همکاران، 1379). پسته گیاهی پایدار به خشکی و شوری آب و خاک است (سمیع و همكاران، 1384).

2-1- 5- سطح زیر کشت

2-1- 5-1-کشت و تولید پسته در دنیا

   هم­اکنون کاشت و پرورش درختان پسته در مناطق مختلف جهان گسترش دارد(شکل2-1). در قاره آسیا بجز مناطق رویش طبیعی، درختان پسته در کشورهای سوریه، ترکیه، اردن، قبرس، لبنان، فلسطین، یمن و چین پرورش می­یابد. در قاره اروپا کشورهای ایتالیا و یونان، و در قاره آفریقا کشورهای تونس و مغرب و در قاره آمریکا، در ایالات متحده درختان پسته کشت می­ شود(ابریشمی، 1373). براساس آخرین اطلاعات سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی ^[7](FAO) سطح زیر کشت پسته در جهان متغیر بوده و اغلب سیر صعودی داشته است. از سال 1990 تا 2003 در یک دوره سیزده ساله سطح زیر کشت پسته جهان متغیر بوده است (جدول 2-1). در این دوره کم­ترین میزان سطح زیر کشت با 275 هزار هکتار مربوط به سال 1990 و بیشترین آن با 440 هزار هکتار مربوط به سال 2002 بوده است که رشدی برابر با 37 درصد نسبت به آغاز دوره مورد بررسی داشته است (نمودار2-1). این سازمان در سال 2007 میزان تولید جهانی پسته را 521921 تن گزارش کرده که از این مقدار 230 هزار تن بالغ بر 44 درصد از ایران و بقیه مربوط به کشورهای آمریكا، ترکیه، سوریه، چین و یونان كه جمعاً 7/97 درصد تولید جهان را داشته و سطح زیر کشت پسته در دنیا، 526591 هکتار و متوسط عملکرد در دنیا، 990 كیلو گرم در هکتار گزارش شده است (FAO, 2007).